Abstract:
وجوب سابق، از قواعد مهم و پرکاربرد فلسفه اسلامی است که بهرغم اهمیتی که دارد، هنوز ساختار درونی آن با ابهامهایی مواجه است؛ از جمله اینکه این قاعده که اصالتاً ساختاری ماهوی دارد، چگونه میتواند در معلولهای وجودی جاری گردد و در مباحث وجودی حکمت متعالیه به کار گرفته شود؟ مقاله حاضر پس از تبیین مفردات قاعده، سه راه حل برای جریان قاعده وجوب سابق در معلولهای وجودی ارائه کرده است. این راه حلها عبارتاند از: جریان قاعده در «معنای وجود امکانی»، استفاده از «معنای جامع بین امکان ماهوی و امکان وجودی»، و استفاده از «لاضرورت» در معلولهای وجودی. نتیجهای که از بررسی این راه حلها به دست آمده، این است که قاعده وجوب سابق مختص به معلولهای ماهوی است و در معلولهای وجودی جاری نیست. وجوب مقارن، قسمی دیگر از وجوب بالغیر است که در معلولهای وجودی میتوان از آن به عنوان جایگزین وجوب سابق استفاده کرد
Machine summary:
با توجه به این نکته، این پرسشها مطرح میشود که: آیا قاعده وجوب سابق مختص به معلولهای ماهوی است یا در معلولهای وجودی نیز میتواند جاری باشد؟ در صورت امکان جریان قاعده در معلولهای وجودی، آیا نحوه جریان آن با معلولهای ماهوی یکسان است یا متفاوت؟ در صورت جریان قاعده در معلولهای وجودی، آیا ادله اثبات آن با ادلهای که حکمای پیشین درباره معلولهای ماهوی اقامه کردهاند، یکسان است یا اینکه طرح بحث راجع به معلولهای وجودی، استدلالهای جداگانهای طلب میکند؟ با توجه با مطالبی که بیان شد، ضرورت دارد چیستی این قاعده بیش از پیش تبیین شود تا زمینه برای طرح دقیقتر مباحث مبتنی بر آن فراهم گردد.
موصوف وجوب سابق و شبهه تقدم وصف بر موصوف چون ذات ماهیت خالی از وجود و عدم است، نسبت آن به وجود و عدم یکسان است؛ در نتیجه، برای موجود شدن باید به وسیله مرجح خارجی از حد استواء خارج شود؛ خروج از حد استواء نیز حاصل نمیشود، مگر اینکه ممکن قبل از موجود شدن، واجب بالغیر شود (ابنسینا، 1404ق: 39).
در قاعده وجوب سابق بحث به این صورت مطرح میشود: بعد از تحقق علت تامه و قبل از تحقق معلول، آیا تأثیر علت تامه یا همان وجود معلول ضرورت دارد؟ پرسش دوم: وجوب سابق جزء علت تامه و مقدم<FootNote No="6" Text=" مراد تقدم رتبی است.