Abstract:
خطبة البیان نام یکی از خطبههای منسوب به مولا علی (ع) است که در خصوص صحت انتساب آن به ایشان، دیدگاههای مختلفی در طول تاریخ مطرح شده است. در این خطبه، کلمات مسجعی بر زبان حضرت جاری شده است که با ضمیر «انا» آغاز شده و به شرح حال ایشان در مقام ولی و انسان کامل در حالت فنای فیالله اشاره دارد. بدین سبب به شطحیات اهل تصوف و اقوال اهل غلو شباهت داشته و همواره مورد توجه صوفیان و فرقههای شیعه و باطنیه بوده است. از این خطبه و شروح آن، نسخههای خطی بسیاری در کتابخانههای ایران و کشورهای دیگر وجود دارد. یکی از این شروح متعلق به شخصی به نام میر شریف از سده دهم هجری است که تاکنون ناشناخته بوده است. از این شرح، نسخههای متعددی با تفاوتهایی چند در دست است. نسخهای که نام میر شریف را در مقدمه و انتهای خود دارد، به شماره 1015 در کتابخانه دانشگاه تهران موجود است. در این مقاله، ابتدا میر شریف و رساله شرح خطبة البیان وی معرفی شده و پس از گزارش نسخههای مختلف برجایمانده از این اثر، تصحیح نسخه خطی شماره 1015 این رساله همراه با مآخذ آیات و روایات و اشعار و تفاوتهای نسخهبدل از نظر میگذرد.
Machine summary:
عباراتی از خطب̛ة البیان که به بیان اوصاف مولا علی (ع ) به زبان اول شخص اختصاص یافتـه ، تا آنجا که نگارنده جسته است ، به ترتیب قدمت در این آثار یافت شده است : بصائر الدرجات صفار قمی(م ٢٩٠ق )، رجال الکشی (قرن ٣و٤)، الکـافی کلینـی (م ٣٢٩ق )، الهدایة الکبری خصیبی (م ٣٥٧ق )، توحید و معانی الاخبار صدوق (م ٣٨٦ق )، الاختصاص مفید (م ٤١٣ق )، مراتب امیرالمـؤمنینُ بسـتی (حـدود ٤٢٠ق )، المناقـب ابـن شهرآشـوب (م ٥٨٨ق )، مجالس مؤیدالدین شیرازی(م ٤٧٠ق )، هفت باب بابا سیدنا (تألیف حدود ٥٩٧ق )، الدّر المـنظم فی السّر الاعظـم شـافعی (م ٦٥٢ق )، روض̛ة التسـلیم یـا تصـورات طوسـی (م ٦٧٢ق )، مقدمـۀ 112 قیصری بر فصوص الحکم (م ٧٥١ق )، جامع الاسرار و منبع الانوار آملی (م ٧٨٢ق )، جاودان نامه فضل الله حروفی (م ٨٠٤ق ).
به نظر میرسد که مـتن ایـن خطبـه را نخستین بار حافظ رجب برسی (م ٨١٣ ق ) در کتاب مشارق انوار الیقین فی اسـرار امیرالمـؤمنین (تألیف ٧٧٣ق ) تحت عنوان خطب̛ة الافتخار و آثار علی بالکون ، به طور کامل تر نقل کرده اسـت (برسی، ١٤٢٧ق : ٢٦٠ــ٢٦٢ و ٢٦٨ــ٢٦٩) کـه در آثـار پـس از او، خطب̛ة البیـان بـا تغییـر و افزوده های بیشتر با استناد به این اثر ذکر شده است .
نسخه شناسی و روش تصحیح نسخۀ شرح خطبة البیان که نام سید شریف را در مقدمه و انتهای خود دارد، بـه شـمارٔە ١٠١٥ در کتابخانۀ دانشگاه تهران موجود است .