Abstract:
این پژوهش به بررسی پنج نمایشنامۀ منتخب از میان آثار مشهور نغمه ثمینی براساس اسطورهسنجی ژیلبر دوران میپردازد. این روش حدود سالهای 1370 برای نخستینبار از سوی دوران ارائه و وارد عرصة نقدهای نو شد. در این نظریه و روش بهطور همزمان متن و فرامتنهایی مانند زندگینامۀ نویسنده و محیط اجتماعی او اهمیت مییابند. اسطورهسنجی نقدی بینارشتهای است و فرایند و روش آن را میتوان به سه مرحلة: نمادسنجی، روانسنجی و اسطورهسنجی تقسیم کرد. از دیدگاه ژیلبر دوران، بین همة آثار تألیفی یک نویسنده رابطهای وجود دارد که با بررسی آنها میتوان به اسطورۀ شخصی ذهن پدیدآورندۀ اثر دست یافت. نغمه ثمینی نمایشنامهنویس معاصر ایرانی است که نمایشنامههایش به سبب علاقۀ او به اسطوره، کهنالگو و تاریخ شایستگی بررسی و نقد از منظر فرایند اسطورهسنجی دوران را دارد. در این تحقیق، پنج نمایشنامه و دو کتاب پژوهشی ثمینی انتخاب، مطالعه و تحلیل شده است. در مرحلۀ نخست، یعنی مرحلۀ نمادسنجی که بر متن تکیه دارد، ابتدا آثارِ منتخب مطالعه شده سپس نمادها، شخصیتها و کنشهای کهنالگویی نقد و تحلیل شدهاند تا نخستین مرحلۀ اسطورهسنجیِ دوران انجام پذیرد. سپس با بررسی زندگینامۀ نویسنده به وسیلۀ طرح پرسشهایی از او و محیط اجتماعی که در آن زاده و بزرگ شده است مرحلۀ دوم، یعنی روانسنجی که بر فرامتن تکیه دارد، انجام میپذیرد. در پایان نیز، با تحلیل کلی دربارة مراحل قبلی و جمعبندی نتایج بهدستآمده مرحلۀ نهایی، یعنی اسطورهسنجی آثار، انجام میشود تا اسطورۀ شخصی ذهن نویسنده و سپس اسطورۀ جمعی اندیشۀ او بهدست آید. این پژوهش از طریق مطالعۀ کتابخانهای و با شیوۀ تحلیلیـ توصیفی آثار را بررسی میکند. نتیجه نشان میدهد دغدغههای ذهنی نغمه ثمینی بیشتر شامل مسائلی مربوط به زنان و جنگ است. اسطورة شخصی ایشان هم شهرزاد و روایتگری او برای نجاتبخشی است که در نگاهی جمعی به اسطورهسازی از دیگر زنان گسترش مییابد.
Machine summary:
اما در روش اسطوره سنجی دوران ، که ترکیبی از این دو به علاوۀ موارد دیگر است ، کار از متن و تحلیل کهـن الگـویی آن بـه لایـه هـای ذهـن و ناخودآگـاه پدیدآورندۀ اثر و نیز تاریخ ، فرهنگ و جغرافیایی که در آن زیسته است کشیده مـی شـود تـا بـا بررسی تکرارها یا تقابل های نمادین موجود در مـتن آثـار و نیـز فـرامتن ، بـه اسـطورۀ شخصـی هنرمند مؤلف و سپس اسطورۀ جمعی جامعۀ زیستی اش دست یافت .
پرسش های این پژوهش شامل سه مورد است : ـ مهم ترین کهن الگوی به کاررفته در آثار نغمه ثمینی کدام است ؟ ـ اسطورۀ شخصی نغمه ثمینی براساس نمایش نامه های وی چیست ؟ ـ اسطورۀ جمعی ذهن ثمینی کدام است ؟ فرضیات این پژوهش دو مورد است : مهم ترین کهن الگوهایی کـه در آثـار نغمـه ثمینـی بـه چشم می خورند عبارت اند از: آبستنی و زایش ، ولادت مجدد، بازگشت به اصل ، تکرار، سفر، پـدر/ زئوس ، مادر، آنیما، آنیمـوس ، قربـانی ، فـدایی ایثـارگر، مثلـث عاشـقانه ، جـدال بـا پـدر ازلـی و پسرکشی که البته پربسامدترین آن هـا کهـن الگوهـای آبسـتنی و زایـش ، ولادت مجـدد، مـادر، زئوس ، جدال با پدر ازلی و موضوع هایی چون جنگ و پیامدهای آن است .