Abstract:
یکی از گرایشهای جدید در تفسیر که در یکصدساله اخیر مورد توجه مفسران قرآن قرار گرفته، رویکرد اجتماعی به قرآن است. در این رویکرد، مفسر قرآن درصدد تلاش برای حل مشکلات اجتماعی، پاسخگویی به شبهات و نیازهای عصر جدید، توجه به جهتگیریهای عصری درباره مسائل اجتماعی برای ساختن تمدنی مبتنیبر قرآن و آموزههای وحیانی است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد است تا نشان دهد که رویکرد اجتماعی به قرآن، از جهات گوناگونی بر شکلگیری و شکوفایی تمدن نوین اسلامی تأثیر زیادی دارد. برخی از مهمترین این موارد عبارتاند از: هویتبخشی به جامعه اسلامی؛ عینی کردن ارزشها و بهصحنه آوردن تعالیم قرآن؛ تطابق دادن آموزهها با ظرفیت اجتماعی در قلمرو حیات انسانها؛ وحدت بخشیدن به امت اسلامی برای مقابله با دشمنان؛ تبیین سنتهای الهی درباره حیات و زوال تمدنها؛ معرفی نظامهای سیاسی، اجتماعی و اخلاقی مبتنیبر آموزههای قرآنی؛ و توجه به تعلیم و تربیت نسلی نو مبتنیبر آموزههای قرآنی برای ساختن تمدنی نوین، مطابق با معارف حقیقی اسلام.
Machine summary:
جاودانگی قرآن و لزوم تداوم نقش هدایتگری آن در همه عصرها و نسلها ازیکسو، و بروز تحولات شگرف در جامعه بشری و پدیدار شدن پرسشها، شبهات و نیازهای جدید و نیز ایجاد تحولات عمیق فکری و اجتماعی در جوامع اسلامی و نیاز به تعیین دیدگاه قرآن بهمنظور پاسخگویی به این نیازها ازسویدیگر، موجب شده است تا مفسران در دو قرن چهاردهم و پانزدهم، گرایش جدیدی بهنام «گرایش اجتماعی» را در تفسیر آیات قرآن کریم مدنظر قرار دهند.
ازاینرو، برخی از نشانههای اجتماعینگری تفاسیر قرآن در دوران معاصر، عبارتاند از: تلاش برای دفاع از سنگرهای فکری و دینی در برابر هجوم شبهات بیگانه (رشیدرضا، 1990م، ج6: ص431؛ و ج7: ص305)؛ اهتمام به پیامهای عام تربیتی اجتماعی آیات، و برجستگی موضوعاتی همچون سنن اجتماعی و اسباب قوت و ضعف امتها (طالقانی، 1362، ج2: ص192)؛ اصل اختیار انسان و جوامع انسانی و نقش سرنوشتساز آن در سعادت و شقاوت بشر (شریعتی، بیتا: ص283 و 284)؛ اخوت و برادری اسلامی (همان: ص419)؛ وعده عزت و پیروزی مؤمنان؛ شورا و نظام حکومتی؛ و موارد دیگر.
مفسران اجتماعی قرآن نیز بهنوبهخود و باتوجهبه این مطلب، با رویکرد اجتماعی و جامعهشناختی به تبیین این آیات میپردازند و میکوشند تا مردم را هرچه بیشتر به اهمیت فراگیری علم و دانش تشویق کنند و از این طریق، گامی در جهت شکوفایی تمدن نوین اسلامی بردارند.
مفسر اجتماعی قرآن با نگاه جامعهشناختی، از طریق تبیین مسائل اجتماعی آیات یا عرضه مشکلات بر قرآن، درپی ارائه پاسخی از منبع وحی برای اصلاح سبک زندگی و فرهنگ حاکم بر زندگی مردم و درنهایت شکوفایی تمدن نوین اسلامی است.