Abstract:
داستان رستم و اسفندیار یکی از داستانهای زیبا و دلکش شاهنامه است که در میان عامهی مردم نیز بازتاب گستردهای داشته است. این تراژدی از دیرباز در نواحی مختلف ایران رواج داشته و گاه دچار دگرگونیها و تحریفهایی نیز شده است. یکی از مناطقی که این داستان از دیرباز در آن رواج داشته است، منطقهی کهن کوهمره سرخی است. این داستان نیز مانند بسیاری دیگر از روایتها از ذهن و خاطر مردم این دیار فراموش شده است و تنها به وسیلهی مسنترین و معروفترین نقّال این منطقه- علی حسین عالی نژاد، آخرین بازماندهی نقّالان و راویان منطقه- روایت میشود. روایت نقّالی داستان رستم و اسفندیار در این منطقه، آمیزشی از حماسه و باورهای عامیانه و اساطیری بومیان منطقه است. بررسیهای نگارنده در روایت-های حماسی موجود در این منطقه و به ویژه روایت اخیر نشاندهندهی این نکته است که نقالان و راویان کوشیدهاند با وارد کردن باورها و عناصر بومی و اساطیری رایج در میان مردم، پذیرش این روایتها را برای همگان بیشتر کنند. واکاوی آن افزون ب داستان رستم و اسفندیار یکی از داستانهای زیبا و دلکش شاهنامه است که در میان عامه مردم نیز بازتاب گستردهای داشته است. این تراژدی از دیرباز در نواحی مختلف ایران رواج داشته و گاه دچار دگرگونیها و تحریفهایی نیز شده است. یکی از مناطقی که این داستان از دیرباز در آن رواج داشته است، منطقه کهن کوهمره سرخی است. این داستان نیز مانند بسیاری دیگر از روایتها از ذهن و خاطر مردم این دیار فراموش شده است و تنها به وسیله مسنترین و معروفترین نقّال این منطقه، علی حسین عالینژاد، آخرین بازمانده نقّالان و راویان منطقه، روایت میشود. روایت نقّالی داستان رستم و اسفندیـار در این منطقه، آمیزشی از حماسه و بـاورهای عامیانه و اساطیری بـومیان منطقه است. بررسیهای نگارنده در روایتهای حماسی موجود در این منطقه و بویژه روایت اخیر نشاندهنده این نکته است که نقالان و راویان کوشیدهاند با وارد کردن باورها و عناصر بومی و اساطیری رایج در میان مردم، پذیرش این روایتها را بـرای همگان بیشتر کنند. واکاوی آن افزون بر ثبت روایتی که پیش از این در هیچ ماخذی ثبت و بررسی نشده است، بخشی از بـاورهای اساطیری مردم این منطقه را نشـان میدهد. یافتههای این پژوهش در بخشهای زیر آمده است: الف)- خلاصه روایت نقالی؛ ب)- بررسی و تحلیل روایت در چند بخش: 1- تولد اسفندیار؛ 2- اسطوره باروری؛ 3- ایزدان شهید شونده؛ 4- باور به اجنه. ر ثبت روایتی که پیش از این در هیچ ماخذی ثبت و بررسی نشده است، بخشی از باورهای اساطیری مردم این منطقه را نشان میدهد. یافتههای این پژوهش در بخشهای زیر آمده است: الف)- خلاصهی روایت نقالی؛ ب)- بررسی و تحلیل روایت در چند بخش: 1- تولد اسفندیار؛ 2- اسطورهی باروری؛ 3- ایزدان شهید شونده؛ 4- باور به اجنه.
Machine summary:
بررسی باورهای عامیانه و اساطیری در روایتی نقالی از داستان رستم و اسفندیار عظیم جباره * استادیار دانش گاه جهرم ، ایران تاریخ دریافت : ١٣٩٦/٤/١٦ تاریخ پذیرش : ١٣٩٧/٥/٢٩ چکیده داستان رستم و اسفندیار یکی از داستان های زیبا و دل کش شاهنامه است که در میان عامۀ مردم نیز بازتاب گسترده ای داشته است .
انجوی شیرازی در کتاب فردوسی و مردم روایت های شفاهی داستان رستم و اسفندیار را که در مناطق گوناگون ایران رواج داشته ، گرد آورده است ، اما ایشان اشاره ای به روایت شفاهی موجود در منطقۀ کوهمره سرخی نکرده است .
با توجه به اهمیت شناخت روایت - های گوناگون از یک داستان و تفاوت های آن ها و هم چنین آمیخته شدن آن با فرهنگ ها و باورهای ویژۀ منطقه ای خاص ، پرداختن به این روایت شفاهی که تاکنون مکتوب نشده و از دید و دست رس پژوهش گران پنهان مانده بود، ضروری بنظـر میرسید، زیرا ایـن روایت تفاوت هایی چشم گیر با دیگر روایت ها دارد و میتواند در پژوهش های مردم شناسی نیز پژوهش گران را یاری دهد.
زال بعد از تفکر بسیار رو به رستم کرد و گفت : بهترین راه این است که خودت فردا صبح نزد اسپندیار بروی و با نرمی و مهربانی او را راضی کنی دست تو را نبندد و به او بگویی که خودت برای عذرخواهی نزد گشتاس میروی.
بررسی روایت نقالی داستان رستم و اسفندیار در منطقۀ کوهمره سرخی نشان میدهد که باورهای اساطیری و عامیانۀ بومیان این منطقه در گذر زمان به متن روایت راه یافته و دگرگونیهایی گاه اساسی در اصل روایت ایجاد شده است .