Abstract:
عرب شبهجزیره عربستان با پذیرفتن اسلام وارد مرحله جدیدی از شیوه حکومت شدند. کشورگشایی و فتح سرزمینهای جدید از زمان ابوبکر آغاز شد اما فتوح اصلی از زمان خلیفه دوم شکل جدیدی به خود گرفت. اعراب تازهمسلمان به نام اسلام به نواحی مختلف ازجمله امپراتوری ایران هجوم بردند و در این هجوم بسیاری از سرزمینها فتح شدند. عرب با فتح سرزمینهای شرقی با گسترهای از شهرها و روستاها برخورد که اداره آن نیاز به بررسی دقیق، مساحی و سرشماری مشمولان باج و خراج داشت. با توجه به اینکه فاتحان دارای پیشینه تمدنی نبودند و بسیاری از آیینهای ملکداری را نمیدانستند نیازمند نیروهای ورزیده و دانشمند سرزمینهای مفتوح شدند. بنابراین، فاتحان عرب با یاری نومسلمانان ایرانی و آشنایی با دیوانسالاری گسترده ساسانی به طراحی دوباره همان تشکیلات اداری با تغییراتی جزئی پرداختند. بهترین یاری گران آنها در اداره این دیوانها و برپایی آیینهای شهریاری، خاندانهای اصیل ایرانی بودند که موجب انتقال آیینها و سنن شهریاری ایرانی به حکومتهای اسلامی شدند. بدین گونه این مسئله مطرح میشود: آیینها و سنن شهریاری ایران باستان در چه زمینههایی از خلافت اسلامی تداوم یافت؟ مطابق با مسئله مطرحشده، هدف این مقاله، بررسی پیامدهای تداوم آیینها و سنن شهریاری ایران باستان در خلافت اسلامی است. نگارنده جهت بررسی متغیرهای تداوم آیینها و سنن شهریاری ایران باستان و خلافت اسلامی از روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و اسنادی به شیوه کتابخانهای بهره برده و به این نتیجه دستیافت: حاکمان عرب مسلمان با گماردن ایرانیان در مصادر اداری و دیوانی نهتنها به قوام و استحکام بنیانهای خلافت اسلامی یاری رساندند، بلکه با استعانت از آنها در جهت برپایی آیینها و سنن شهریاری، موجب تداوم و استمرار ملکداری ایرانی به دوره اسلامی شدند.
Machine summary:
نگارنده جهت بررسی متغیرهای تداوم آیین ها و سنن شهریاری ایران باستان و خلافت اسلامی از روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و اسنادی به شیوه کتابخانه ای بهره برده و به این نتیجه دست یافت : حاکمان عرب مسلمان با گماردن ایرانیان در مصادر اداری و دیوانی نه تنها به قوام و استحکام بنیان های خلافت اسلامی یاری رساندند، بلکه با استعانت از آن ها در جهت برپایی آیین ها و سنن شهریاری، موجب تداوم و استمرار ملک داری ایرانی به دوره اسلامی شدند.
com مقدمه شاهنشاهی ساسانی به دلیل وسعت و ارتباط فراگیری که با ملل تابعه و سایر دولت های هم زمان با خود داشت و نیز علاقه مندی پادشاهان این سلسله به آداب ملک داری و تشریفات و عظمت دربار خویش ، دارای تشکیلات اداری منظم بود.
اخذ خراج از عراق آن چنان مهم بود که علی (ع ) زیاد بن ابیه را که فردی بسیار کارآمد بود، به کار خراج و دیوان عراق گماشت و او را به حفظ آن توصیه فرمود (جهشیاری، ١٤٠٨ ق : ٢١) پیروی عرب از سال مالی ایرانیان (نوروز) و مبدأ قرار دادن آن برای اخذ خراج نیز از نکات دیگری است که نشان از تأثیر دیوانسالاری ساسانی در امور مسلمانان دارد (بیرونی، ١٩٢٣ م : ٣١ ـ ٣٣).
جهشیاری از معاویه به عنوان بنیان گذار دیوان خاتم یادکرده است (جهشیاری، ١٤٠٨ ق : ٢٢) البته پیش ازاین پیامبر (ص ) نیز برای فرستادن نامه های خود از خاتم منقش به کلمه محمد رسول الله استفاده میکرد و این انگشتری نزد خلفا بود و نامه های خود را بدان مهر میکردند تا آنکه عثمان آن را گم کرد (قدامه ، ١٩٧٩ م : ٥٥ ـ ٥٦).