Abstract:
دریای کاسپین یا دریایی که در شمال ایران واقعاست. نامش در حوزههای مختلف تاریخ، جغرافیا،سیاست،اقتصاد، دریانوردی، گردشگری و دههای حوزهی دیگر بر
سر زبانهاست. یکی از حوزههایی که در آن نام دریای کاسپین به چشم میخورد،
زبانشناسی است. در زبانشناسی برای اشاره به تعدادی از زبانها، از اصطلاح زبانهای
حوزهی کاسپین (خزر) استفاده میشود. این دریاء که بخشی از شمال ایران را دربرگرفته.
باعث شده که ایرانشناسان و زبانشناسان همواره از نام این دریا برای اشاره به زبانهایی
استفاده کنند که به نوعی در حاشیهی این دریا گسترده شدهاند. مازندرانی، گیلکی،
تالشی، تاتی و سمنانی از زبانهایی هستند که اغلب نامشان در حوزهی زبانهای کاسپین
به گوش میخورد. در مواردی بین زبانشناسان و ایرانشناسان در چگونگی طبقهبندی
این زبانها اختلاف وجود دارد. در این مقاله تلاش شدهاست به نقش دریای کاسپین در
نامگذاری یکی از شاخههای زبانهای ایرانی اشاره شود. در بخش دیگری از این مقاله
به تعدادی از واژههای همریشه با کاسپین در گیلکی اشاره خواهد شد. این واژهها که
از لغتنامههای گیلکی استخراج نشان میدهد که قوم کاس در این منطقه وجود
داشته و یا با ساکنین قدیم این مناطق ارتباط نزدیکی داشتهاند.
Machine summary:
در این مقاله نقش کاسپین در نامگذاریهای زبانهای حاشی جنوبی آن بررسی خواهد شد و در بخشی هم سعی خواهد شد با ذکر واژههایی از زبان گیلکی، تأثیر قوم کاس بر زبان گیلکی و ارتباط آن با مردم گیلکزبان گیلان بررسی شود.
ظاهرا این بار نخست است که نام دریای کاسپی برای اشاره به طبقهبندی زبان استفاده شدهاست.
لکوک پیر لکوک در راهنمای زبانهای ایرانی در ذیل عنوان «گویشهای حاشیة دریای خزر و گویشهای شمال غرب ایران» زبانها و گویشهای زیر را جای دادهاست (1383: 489): 1- گویشهای تاتی (تاتی شمالی و تاتی جنوبی) 2- گویشهای تالشی 3- گویشهای آذری (که در محل به تاتی معروفاند) 4- گویشهای گیلکی 5- گویشهای مازندرانی 6- گویشهای سمنانی و اطراف سمنان.
یارشاطر احسان یارشاطر در «زبانها و لهجههای ایرانی» ذیل عنوان «لهجههای ساحل دریای خزر» زبانهای زیر را گنجانده است (1336: 35): 1- زبان گیلکی 2- زبان مازندرانی (طبری) 3- زبان طالشی (تالشی) 4- زبان تاتی.
گرچه در دستهبندی این زبانها بین این تعداد از زبانشناسان و ایرانشناسان اجماع و وحدتی وجود ندارد و عدهای دلایل دستهبندی خود را ذکر کرده و یا عنوان دستهبندی دیگران را به چالش کشیدهاند، با این حال در وجود دستهای از زبانهای ایرانی به نام زبانهای (حاشیة) دریای کاسپین/ خزر شکی نیست.
قصد نگارندهی این پژوهش بر آن نیست که این لغات یقینا با قوم کاس ارتباط دارند، بلکه فقط احتمال ارتباط آنها را بیان و یا نظر دیگران در آن زمینه ذکر میشود: واژنامة گویش گیلکی: کاس kâs: زاغ (چشم) (مرعشی،1382: 330).