Abstract:
پساز شکلگیری جریانهای فکری-سیاسی مذهبی و ملیگرا در تاریخ معاصر ایران، فعالیتهایی درجهت مقابله با نفوذ بیگانگان و تغییر در ساختار سیاسی کشور انجام شد. در این روند، نهضت ملیشدن صنعت نفت ایران حرکتی برجسته بود. این نهضت با همگرایی دو جریان مذهبی و ملیگرا برضد استعمار خارجی و استبداد داخلی بهوقوع پیوست.
پرسش اصلی این پژوهش این است که نقش جریان مذهبی در ملیشدن صنعت نفت ایران چه بوده و این تجربه چه تأثیری در روند شکلگیری انقلاب اسلامی ایران داشتهاست؟
روش تحقیق این پژوهش، تبیین و تحلیل براساس منابع کتابخانهای و اسنادی است.
براساس یافتههای این پژوهش، جریان مذهبی در شکلگیری نهضت ملیشدن صنعت نفت نقشی محوری و اساسی داشتهاست و بهنظر میرسد که بدون حضور و فعالیت این جریان احتمال وقوع این نهضت بسیار ضعیف بودهاست. امامخمینی (ره) نیز در آغازین سالهای شکلگیری انقلاب اسلامی ایران از تجربیات جریان مذهبی در ملیشدن صنعت نفت، بهرهبرداری کرد.
Machine summary:
قرائت اعلاميۀ آيت الله کاشاني در مجلس و طرح شعار «نفت ايران متعلق به ملت ايران است » ضمن اينکه انديشۀ ملي کردن صنعت نفت ايران را در اذهان گروه هاي مختلف مردم ايران وارد کرد، نشان از جايگاه بااهميت روحانيت در عرصۀ سياسي و اجتماعي ايران داشت ؛ روحانيتي که مي توانست مردم کشور را درجهت مقابله با عوامل استبداد و استعمار بسيج کند.
آيت الله کاشاني نخستين مخالف جدي نخست وزيري رزم آرا بود و بلافاصله با صدور اعلاميه اي -که دکتر مصدق در جلسۀ علني مجلس شوراي ملي آن را خواند - اعلام کرد: «به معيت از افکار عامۀ مسلمين ناچارم مخالفت شديد و قطعي خود را با حکومتي که برخلاف افکار عمومي و به کمک بيگانگان و تحريک و تشبث آنان مي خواهد زمام امور را در دست بگيرد اظهار کنم و عموم مردم را براي مقاومت در مقابل اين بلاي عظيم که جامعۀ اسلاميت و ايرانيت را به فناي عاجل رهسپار خواهد کرد دعوت مي نمايم » (مشروح مذاکرات مجلس 144 شوراي ملي، جلسۀ شمارة ٤١، ٦تير١٣٢٩).
پس از هژير، حذف رزم آرا را مي توان دومين عمليات سرنوشت ساز جريان مذهبي درجهت ملي شدن صنعت نفت ايران دانست ، چراکه رزم آرا با جايگاه سياسي و حقوقي خود به عنوان نخست وزير ايران و داشتن حمايت دولت انگلستان ، مانعي جدي بر سر راه اين حرکت مردمي بود.
براين اساس ، آيت الله کاشاني ضمن اعلام حمايت جريان مذهبي از نخست وزيري مصدق ، با صدور اطلاعيه اي اعلام کرد که در انتخاب همکاران نخست وزير مداخله اي نخواهد داشت (روحانيت و نهضت مليشدن صنعت نفت ، ١٣٥٨، سند شمارة ٢٠، ص ٧٤).