Abstract:
حکمت و حکمت سیاسی از مفاهیمی هستند که در دانش و تمدن ایرانی اسلامی ریشه دارند. هدف مقاله، تبیین چیستی حکمت و حکمت سیاسی در قرآن و حدیث است به نحوی که بتوان کاربرد حکمت سیاسی اسلامی در حوزه ی سیاست در جهان کنونی را توضیح داد. بدین منظور ابتدا معنای حکمت و سیاسی بودن آن را توضیح داده و سپس برمبنای آیات قرآن، آن را تبیین خواهیم نمود. در ادامه، به منظور دستیابی به معنای عینی تر و عملی تری از این مفهوم، حکمت و حکمت سیاسی را ابتدا در تفاسیر و سپس در احادیث کاوش خواهیم کرد. این معنا نشان می دهد که حکمت سیاسی، یک فرایند عملی و کارکردی است و بهترین و مناسب ترین تصمیمات و عملکرد ممکن در هر شرایط را در حوزه ی سیاست و حکومت به دنبال دارد. از دستاوردهای این مقاله، معرفی منابع حکمت از دیدگاه قرآن و
حدیث می باشد. نتایج نشان می دهند که "وحی" ، "عقل" و "خودسازی" ، سه منبع اصلی برای دست یابی به حکمت می باشند؛ با این تفاوت که منبع نخست - یعنی وحی - به اسلام و ادیان الهی اختصاص دارد، اما دو منبع دیگر، فرامذهبی هستند و تمام انسان ها می توانند از طریق آن ها به حکمت دست پیدا کنند.
Machine summary:
حکمت از ريشه ي "حکم " دانسته شده و معناي اول آن : "منع "، "نگه داشتن " و "بازداشتن " (بازداشتن چيزي از فساد و تباهي ) است (ابن فارس ، ١٤٠٤ق ، ج ٢: ٩١؛ زمخشري ، ١٣٩٩ق /١٩٧٩م ، ١٣٧ و فراهيدي ، ١٤٠٩ق ، ج ٣: ٦٧-٦٦).
اين معني به عرصه هاي مختلف تسري پيدا کرده است ؛ مثلا حکمت را علمي دانسته اند که انسان را از جهل و کار زشت بازمي دارد (طريحي ، ١٣٧٥، ج ٦: ٤٥ و ابن حماد جوهري ، ١٤٠٧ق ، ج ٥: ١٩٠٢-١٩٠١).
علاوه بر "بازدارندگي " به عنوان مؤلفه اي مهم در مفهوم حکمت ، معناي ديگر حکم : عدل ، علم و حلم (فراهيدي ، ١٤٠٩ق ، ج ٣: ٦٦ و ابن حماد جوهري ، ١٤٠٧ق ، ج ٥: ١٩٠١-١٩٠٢) و نهادن امور در جاي خود يا "تعادل " و "عدالت " است ؛ اين معنا آن را بيش ازپيش سياسي و اجتماعي کرده است (جرجاني ، ١٣٧٠: ٤١).
در مجموع ، به نظر مي رسد در تمام اين معاني ، يک معيار کلي وجود دارد و آن بازداشتن از نادرستي و ناراستي است و چون قرآن ، سنت ، عقل ، علم ، شريعت ، خشيت و ورع ؛ همه از خطا و ناراستي بازدارنده اند، حکمت خوانده شده اند.
در حديث ديگري از امام صادق (ع ) حکمت در اين آيه به فهم و قضا تفسير شده است (همان : ٢٠٦).
در روايات ديگري از پيامبر اکرم (ص ) و امام صادق (ع ) مراد از حکمت در اين آيه به قرآن و فقه تفسير شده است .