Abstract:
تبارگرایی و توجه به تبار در بین حکومتهای ایرانیِ قرن چهارم هجری اهمیت خاصی داشته است. بنابراین یکی از مباحث مهم نظری در تاریخ ایران، در قرون نخستین و میانه اسلامی، گفتمان تبارشناسی تاریخی است. در این میان دو سلسلۀ سامانی و آلبویه به منظور کسب مقبولیت در بین مردم، به تبار خود و معرفی آن به جامعه ایرانی و بزرگان و دانشمندان ایرانی توجه خاصی داشتند. از سوی دیگر نمیتوان به نقش ایدئولوژی در تثبیت قدرت حکومتهای مستقل ایرانی در این زمان بیتوجه بود. مهمترین منابع موجود در مورد تاریخ سیاسی این دو سلسله کتابهای تجاربألامم و تاریخ بخارا هستند. نویسندگان این دو کتاب به خوبی از نقش گفتمان تبارشناسی سلسلههای مورد نظر آگاه بودند و از این مسأله غافل نماندند. این مقاله برآن است تا گفتمان سیاسی و تبارشناسی حکومتهای سامانی و بویه را در این دو منبع مهم مورد بررسی قرار دهد.
Machine summary:
اما دانش تاریخ از قرن 4ق به بعد، بهواسطۀ اعمال گفتمانی همانند پرداختن به تاریخ ایران باستان و ارجنهادن به زبان فارسی و حمایت از مورخان و ادبا در بستر دربار و در چهارچوب رابطۀ دانش و قدرت، درخدمت گفتمان سیاسی حکومتهای ایرانی ـ اسلامی قرار گرفت.
به این ترتیب، نقشی که ساخت گفتمانی و معرفت تاریخی در معنادارکردن و اثربخشساختن اظهارات و شکلدادن به درک ما از واقعیت برعهده دارند، اساس این پژوهش در بررسی و تحلیل ساختار گفتمان تبارشناسی دو دستگاه سیاسیِ سامانی و بویه در دو متن تاریخی تجاربالاُمم و تاریخ بخارا خواهد بود.
همچنین پورشریعتی (1391) در یکی از مقالات خود «پارتیان و گردآوری شاهنامههای مرجع» تحقیقات سودمندی دربارۀ تبار اشکانیِ دودمانهای ایرانی شرقی در قرون نخستین اسلامی و نقش این خاندانها در حفظ تاریخ و اساطیر انجام داده است.
دو متن تاریخی تجاربالاُمم و تاریخ بخارا ازجمله متونیاند که در بستر گفتمان سیاسی حکومتهای سامانی (با ادعای تبار اشکانی) و آلبویه (با ادعای تبار ساسانی) تولید شدهاند و برآورندۀ اهداف ازپیش تعیینشده و ایدئولوژیک آنها بهویژه تولید چهرۀ مقبول و موردتأیید در بافت فرهنگی و اجتماعی ایران بودند.
با درنظرگرفتن دیدگاه آذرنوش آذرتاش درمورد معنی ترجمه در قرون نخستین و میانۀ اسلامی، یعنی تفسیر (1375: 32)، و یا نظر دنیل، تغییر شکل متن در قالب فرهنگی و زبانی (Daniel 2012: 107)، هدف سامانیان از ترجمۀ تاریخ طبری بهرهبرداری از نظام معنایی و ارزشی موجود در ساخت زبان فارسی درراستای قدرتبخشیدن به گفتمان سیاسی خود بود.