Abstract:
زید بن علی (122هـ) فرزند امام سجاد علیه السّلام در اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم میزیسته و در زمان امام صادق علیه السّلام بر علیه بنی امیه قیام کرد که منجر به شهادت او و یارانش شد. در منابع تاریخی بحثی از اعتقاد او به ابوبکر و عمر وجود دارد که زید در حین اینکه به افضلیت حضرت علی علیه السّلام معتقد بود؛ خلافت خلفا راهم پذیرفت و رد نکرد. با شناختی که نسبت به شخصیت زید در منابع تاریخی آمده است که او نسبت به اهل بیت محبت و شناخت داشته و همچنین فقیه و زاهد بوده و از طرفی در زیدیه اعتقاد به خلفا مطرح است جای تامل و سوال بر انگیز است که آیا حقیقتا زید بن علی اعتقاد به شیخین داشته است؟ در میان فرزندان و خانواده زید کسی مدعای چنین امری داشته است؟ بررسی مقبولیت و اعتقاد زید بن علی به شیخین از منابع حدیثی، تاریخی، فضائل نگاری، اعتقادی، انساب، معاجم، اخبار و رجالی اهل سنت تا قرن چهارم بررسی شده و به روش نقلی – تحلیلی به تبیین و تحلیل اخبار و گزارههای تاریخی در رابطه با موضوع پرداخته شده است. در مراجعه به منابع اهل سنت تا قبل از نیمه دوم قرن سوم دلیل ومدرکی که دال بر اعتقاد زید بن علی و یا پذیرش خلافت شیخین دیده نشده است.
زید بن علی (122 ه. ق) هو ابن الإمام السجاد (علیه السلام) وقد عاش فی أواخر القرن الأول وأوائل القرن الثانی فی عهد الإمام الصادق (علیه السلام) وقد ثار علی بنی أمیة وأدی ذلک إلی استشهاده هو وأصحابه. وقد تضمنت المصادر التاریخیة بحثا فی رأیه بأبی بکر وعمر وأنه فی الوقت الذی کان یعتقد بأفضلیة الإمام علی (علیه السلام) کان یؤمن أیضا بخلافة الخلفاء ولا یرفضها.
تصور المصادر التاریخیة شخصیة زید أنه محب لأهل البیت وعالم بأحوالهم وکان فقیها زاهدا وأما اعتقاد الزیدیة بالخلفاء فهو محل تأمل ومثیر للتساؤل، هل کان زید بن علی مؤمنا بالشیخین؟ هل کان بین أولاد زید وأسرته من یدعی مثل هذا؟
تناول هذا البحث مدی قبول زید بن علی للشیخین واعتقاده بهما من خلال مصادر الحدیث والتاریخ وکتب الفضائل والعقیدة والأنساب والمعاجم والأخبار وکتب الدرایة لدی أهل السنة إلی القرن الرابع. وتم تقدیم هذا البحث بأسلوب روائی وتحلیلی وبحث فی تبیین وتحلیل الأخبار والروایات التاریخیة الواردة فیها.
ومن خلال الرجوع إلی مصادر أهل السنة إلی ما قبل النصف الثانی من القرن الثالث لم نعثر علی دلیل یدل علی اعتقاد زید بن علی بقبول خلافة الشیخین.
Zeid-ebn-Ali (died in 122 Hejri), son of Imam Sajjad lived in the late first century and the beginning of second century. He upraised against Bani Omaieh during the time of Imam Sadeg that led to his martyrdom and his companions'. According to some historical resources there is a debate about his faith to Omar and Abubakr wether whether he admitted to Imam Ali's superiority yet he accepted the Caliphate of the Caliphs and didn’t deny.
Regarding our knowledge about his character through historical resources, we know that he had cognizance and love towards Ahl-al-Bayt and he was hermit and Fagih. On the other hand they have faith to Caliphs in zeidieh. So there must be a question if Zeid himself was faithful to Shaikhain and if someone in his family or his children claimed that?
In this article we study the acceptability of Zeid's belief in Sheikhain through narrative, historical, theological resources till fourth century. We also used resources of Rejal, Maajem, Ansab and Fazael. Through narrative and analytical method we study narrations and historical phrases concerning the topic.
Within our searches through Sunni resources we found no proof pointing to his acceptance of Caliphate of Shaikhain till the second half of third century.
Machine summary:
آنچه که در نقل روایتهای زید بن علی جلب توجه میکند این است که در کنار نقل روایت ازپیامبر اکرم و خاندان مطهرش نقلی از خلفا دیده نمیشود و یا بحثی از سیره یا کلام یا حکومت داری شیخین چه در ذم و چه در مدح وجود ندارد (هر جند نقلهایی در مورد اعتقاد زید بن علی به خلفا آورده شده که در مباحث بعدی به آن پرداخته میشود) در صورتی که نقلهای قابل توجه از زید در کتب اهل سنت از حضرت زهرا علیها السلام بیان شده مانند نحوه صدقه دادن حضرت زهرا و حضرت علی 7 (ابن ادریس شافعی، بی تا: 1/309 و محمد بن إدريس الشافعي أبو عبدالله، 1393: 4/56) و عبادت حضرت زهرا در عصر جمعه (محمد بن إبراهيم بن إسماعيل أبو عبدالله البخاري الجعفي، 1397: 1/106) 3- اعتقاد زید بن علی به علی بن ابی طالب با بررسی منابع اهل سنت تا قرن سوم هجری سکوتی در مورد اعتقاد زید بن علی به امامت و ولایت علی بن ابی طالب وجود دارد و در قرن سوم در کتاب انساب الاشراف بلا ذری چندین نقل و روایت دیده میشود حاکی از اعتقاد و برتری امیر المومنین نزد او دارد.
بعد از احمد بن حنبل دیگر مولفین اهل سنت نقل و حدیثهایی را در این رابطه در کتابهایشان میآوردند از جمله در کتاب المحبر از أبو جعفر محمد بن حبيب بن أمية البغدادي (المتوفى: 245هـ) گزارشی را آورده که به زیدیه رافضیه گفته میشود چون اصحابش زید را با پذیرش خلافت ابوبکر و عمر امتحان کردند وبعد از آگاهی از پذیرش شیخین نزد زید، از اطراف او پراکنده شدند.