Abstract:
نشانه، پدیدهای ملموس و قابل مشاهده است که بهواسطۀ رابطهای که با یک پدیدۀ غایب دارد، جانشین آن میشود و بر آن دلالت میکند. نشانهشناسی، علمی است که به بررسی انواع نشانهها، عوامل حاضر در فرایند تولید و مبادله و تعبیر آنها و نیز قواعد حاکم بر نشانهها میپردازد. نهجالبلاغه کتاب سیر و سلوک، خودسازی، توصیه، اخلاق، عرفان، روانشناسی و نیز مجموعهای از پیامهای اخلاقی و دینی است که با خطاب به اقشار گوناگونی از مردم، از زبان حضرت علی (ع) جاری شده است. این پژوهش در صدد است تا با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی فرآیند نشانهشناسی اجتماعی در این کتاب گرانقدر با تکیه بر دو مقولۀ هویّت و آداب معاشرت بپردازد. نتایج حاکی از آن است که شاخصههای گوناگون نشانهشناسیِ آداب معاشرت و هویّت در نهجالبلاغه در قالب عواملی چون؛ خوراک، لحن کلام، اطوار و حالات، القاب، پوشش و یونیفورمها و ... به اشکال مختلفی بروز یافته که نشاندهندۀ تنوع نشانهها و توجه ویژۀ امام به درونمایۀ اجتماعی، فرهنگ و اعتقادات است. تقابل فرهنگی و اختلاف طبقاتی بین افراد فرادست و فرودست در زمینۀ غذا، پوشاک و مسکن، انعکاس مسائل اجتماعی، بهرهگیری از شیوههای گوناگون ارتباط کلامی و غیرکلامی در شخصیتپردازی بین افراد در نهجالبلاغه از جمله مواردی است که در این مقاله بدان پرداخته شده است.
Semiology and signs are observable and tangible phenomenons which represent an absent phenomenon to which they have a relation. Nahjul Balaqa is a book of advice, morals and psychology that has been flown through the tongue of Imam Ali (as). This book consists of moral and religious messages toward different groups of people and many scholars have tried to deliver its meaning in Persian and Arabic literature in a very admirable way. This research will try to study the social semiology process in Nahjul Balaqa and its results by a descriptive-analytical method. The different characteristics of social semiology have been illustrated in this book through different Norms and identities like: nourishment, language, gestures, names, uniforms, etc. all these elements were illustrated in different ways which shows the diversity of signs and the spectacular attention of Imam Ali (as) to these social and cultural concepts. Cultural confrontation and using different methods of linguistic and non-linguistic in forming different personalities are so obvious. Class disparity between poor and rich people in food, clothing and housing are among the subjects that we will discuss in this paper.
Machine summary:
مؤلفه هاي علم نشانه شناسي اجتماعي چگونـه و در چـه زمينـه هـايي در نهـج البلاغـه بيشتر نمود پيدا کرده است ؟ براي پاسخ به اين سؤال ابتدا معناي لغوي نشانه شناسي بيان شده و سپس به تناسـب هـر مؤلفه اي از آن ، به نمونه هايي از نهج البلاغه استشهاد گرديده تا از طريق تطبيـق هـر مؤلفـه بـا کلامي از امام (ع )، دامنۀ معنا و مفهوم اين مؤلفه ها روشن تر گردد.
هـم چنـين نهـج البلاغـه از جنبه هاي گوناگون مانند معناشناسي برخي واژگان مورد بررسي قرار گرفته اسـت ، از جملـه ؛ «اصول مخاطب شناسي در نهج البلاغه »، توسط فرضيشوب و همکاران ، سراج منيـر، سـال ٥، ش ١٦، ١٣٩٣ هـ ش ؛ «اصطلاح شناسي عـدالت در نهـج البلاغـه » توسـط احمـدي، معرفـت اخلاقي، سال ٤، ١٣٩٢ هـ ش ؛ و در زمينۀ نشانه شناسي در نهج البلاغـه و آمـوزه هـاي علـوي نيز پژوهش هاي گرانسنگي انجام گرفته از جمله ؛ دو پايان نامه به عنوان ؛ «نشانه شناسي حـق و باطل در نهج البلاغه از ديدگاه گريماس » توسط هيبت الله کمالي، پايان نامۀ کارشناسـي ارشـد، دانشگاه بوعلي سينا، ١٣٩١ هـ ش ؛ «نشانه شناسـي خطبـه هـاي نهـج البلاغـه »، توسـط نفيسـه رضائي، پايان نامۀ کارشناسي ارشد، دانشگاه کاشان ، ١٣٩٣ هـ ش ؛ امّا در بـاب نشـانه شناسـي اجتماعي در کلام امام علي (ع ) پـژوهش خاصـي انجـام نگرفتـه اسـت بـه همـين دليـل در پژوهش حاضر نشانه شناسي اجتماعي در آموزه هاي علوي با تکيـه بـر نهـج البلاغـه بررسـي مي شود تا با کشف روابط و لايه هاي دروني اثر، درک بهتر و جامع تري ميسر گردد.