Abstract:
مقاله حاضر به منظور بررسی واژه «خطا» در قرآن کریم نوشته شده است. اختلاف در فهم و کاربرد این واژه در واژههای قرآن، موجب تفاوت در فهم واژه و در نتیجه تفاوت تفسیری آیه شده است. بیتردید بنمایه واژگان به عنوان محور مهم برای معادلیابی صحیح در فرآیند ترجمه و تفسیر قرآن تلقی میشود. نگارنده در این تحقیق تلاش کرده تا به روش توصیفی-تحلیلی و مراجعه به منابع کتابخانهای، با تکیه بر برخی از فرهنگ لغات و تفاسیر شیعی و سنی به تفاوت معنایی این واژه در آیات قرآن کریم دست یابد. معنای مشترک واژه «خطا» از منظر علامه طباطبایی و ابن عاشور گناه عمدی یا غیر عمدی با توجه به آیه است؛ اما در برخی موارد، نظر متفاوتی از هم دارند، مانند اینکه علامه گناهی که بتوان مانع تحقق مقدمه آن شد که در نتیجه مانع تحقق گناه بشود را گناه اختیاری مینامند، در حالیکه ابن عاشور هرگز نظری درباره اختیاری بودن یا نبودن گناهی نداده است؛ و یا در آیهای علامه طباطبایی «خطا» را به معنای شرک و ابن عاشور به معنای گناه از روی عمد میداند. در آیه دیگری علامه «خطا» را به معنای خطا پیمودن راه بندگی و ابن عاشور شرک و معاصی و مرتکب گناه بزرگ تفسیر کردهاند. در آیهای علامه واژه «خطا» به معنای گناه غیرعمدی بیان کرده است و ابن عاشور آن را به معنای گناه صغیره میداند
Machine summary:
زیرا به معناى آن حالتى است كه بعد از ارتكاب كار زشت به انسان دست ميدهد، و به همين جهت است كه بعد از ذكر كسب سيئه، احاطه خطيئه ذكر شده، و احاطه خطيئه باعث ميشود كه انسان محاط بدان، دستش از هر راه نجاتى بريده شود، گویی آن چنان خطيئه او را محاصره كرده، كه هيچ راه و روزنهاى براى اينكه هدايت به او روى آورد، باقى نگذاشته، در نتيجه چنين كسى جاودانه در آتش خواهد بود، پس احاطه خطيئه در كسى فرض نميشود، مگر با شرك به خدا (طباطبايى، 1417: ج1، 216) از نظر ابن عاشور، أَحاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُه یعنی گناه انسان را احاطه کرده است، بهگونهای که امکان نفوذ چیزی غیر از آن نیست و احاطه خطیئات در حالت کفر است.
«وَ جاءَ فِرْعَوْنُ وَ مَنْ قَبْلَهُ وَ الْمُؤْتَفِكاتُ بِالْخاطِئَةِ» (حاقه/9) در تفسیر این آیه علامه خَطَأ را به معنای خطا پیمودن راه بندگی (طباطبایی، 1417: ج19، 393) ابن عاشور آن را شرک و معاصی و مرتکب گناه بزرگ تفسیر کردند.
(طباطبایی، 1417: ج2، 445) و به عقیده ابن عاشور خَطَأ در این آیه تنها به معنای گناه صغیره است.
(طباطبایی، 1417: ج8، 294) چون در این آیه درخواست بخشش گناهان از خداوند مطرح گردیده است، پس علامه طباطبایی و ابن عاشور خَطَأ در این آیه را به معنای مطلق گناه ، چه عمدی و چه غیر عمدی میدانند.
(ابن عاشور، 1984: ج12، 114) از اینرو به نظر میرسد علامه طباطبایی و ابن عاشور در تفسیر واژه «خَطَأ » در این آیه همعقیده بوده و آن را به معنای گناه و خطا که شامل گناهان عمدی و غیرعمدی است میدانند.
ابن عاشور، 1984: ج30، 397) بنابراین به نظر میرسد مراد هر دو مفسر از واژه «خَطَأ» در معنای خطا و گناه عمدی است.
آیه 9 حاقه که خَطَأ در آن به بیان علامه به خطا پیمودن راه بندگی است اما به نظر ابن عاشور گناهان بزرگی همچون شرک میباشد.