Abstract:
تذکرههای عرفانی بنا به ماهیّت مکتوب خود تابع محدودیّتهای نظام نوشتاریاند؛ منتها مکالمههای مندرج در آنها، از منظر روابط میان مشارکان گفتوگو؛ اعم از نوبتگیریها، لحن، توالی و غیره، از قواعد ارتباطات شفاهی پیروی میکند و حاوی افزودههای دلالتیِ ضمنیای هستند که کشف یا برساخت آنها از جانب خواننده در گرو توصیف و تفسیر آنها به کمک قواعد تحلیل مکالمه است. تذکرةالاولیاء عطّار تقریباً شاخصترین تذکرة عرفانی در فرهنگ ایرانی- اسلامی است که با منطق مذکور سامان یافته است؛ لیکن در خوانشهای مکرّر و متفاوتی که از آن شده، دلالتهای مذکور مغفول مانده است؛ از این رو در نوشتار حاضر پس از مشخصکردن چهار رخداد گفتاری الگو و تکرار شونده در تذکرةالاولیاء با تکیه بر مدل تحلیل مکالمة هایمز، موسوم به الگوی «SPEAKING»، رخدادادهای گفتاری مذکور در دو سطحِ «توصیف» و «تفسیر»، طبقهبندی و تحلیل شده است. نتیجه نشان میدهد به رغم مضمونگرایی منتسب به تذکرةالاولیاء، شیوة تولید و صورتبندی مکالمههای مندرج در رخدادهای گفتاری آن، حاوی دلالتهای افزوده و ضمنیای است که در تقویّت یا تثبیت معنا (واقعیّتِ مفروض یا مطبوعِ مؤلّف) راوی بسیار مؤثّر بوده است. نمود این مطلب را میتوان در انتخاب موقعیّت مکالمهها؛ اعم از زمان و مکان، چینش مشارکان گفتوگو، اهداف مکالمه و ساختار فضایی تعامل، روند توالی رخدادها و شکل نوبتدهی، منش و لحن گفتار سخنگویان و مواردی مشابه مشاهده کرد که ضمن آشکارکردن ساختار نظام دانایی میان طبقات یا فِرَق عرفا، میزان پایبندی آنها را به آن باورها نشان میدهد.
Due to their written characteristics, mystic biographies are subject to the restrictions of recorded discourse. However, conversational features like turn-taking, participant's tune and turn sequences -which are inserted in biographical dialogues- reproduce some spoken language rituals. These dialogues contain some implicit information that can be described and interpreted through a systematic approach to conversation. Tazkirat al-Awliya is the most remarkable mystic biography whose dialogues are organized by following several procedures of spoken language. However, its conversational potentials have not been examined in the Conversation Analysis literature. Therefore, in the following paper by applying Hymes' conversational analysis model- known as SPEAKING model- we will distinguish and analyze its most frequent speech events in descriptive and interpretive levels. The results indicated that despite the previous findings about dialogue in Tazkirat al-Awliya- which were limited to analyzing dialogue content- the conversational features are produced and formulated in such a way that they can reinforce the intended meaning the author-narrator was trying to transfer. This phenomenon can be perceived by studying author-narrator's attempts in creating contextualized dialogues with classified and purposeful participants whose tones, conversational sequences and turn-taking dynamics are profoundly articulated. Such features not only reveal the hierarchal structures of episteme among different groups of mystics, but also cross-examines their loyalty to this hierarchal system.
Machine summary:
ir/ ساختار ارتباطي انواع مکالمه در تذکرةالاولياء (توصيف و تفسير اجزاي رخدادهاي گفتاري ) * پارسا يعقوبي جنبه سرايي استاد گروه زبان و ادبيّات فارسي دانشگاه کردستان فاتح احمدپناه دانش آموختۀ دکتري زبان و ادبيّات فارسي دانشگاه گيلان (از ص ١٢١ تا ١٤٦) تاريخ دريافت مقاله : ١٣٩٨/٧/٣٠، تاريخ پذيرش مقاله : ١٣٩٩/٦/٢٦ علمي-پژوهشي چکيده تذکره هاي عرفاني بنا به ماهيّت مکتوب خود تابع محدودّيت هاي نظام نوشتارياند؛ منتها مکالمه هاي مندرج در آن ها، از منظر روابط ميان مشارکان گفت وگو؛ اعم از نوبت گيريها، لحن ، توالي و غيره ، از قواعد ارتباطات شفاهي پيروي ميکند و حاوي افزوده هاي دلالتيِ ضمنياي هستند که کشف يا برساخت آن ها از جانب خواننده در گرو توصيف و تفسير آن ها به کمک قواعد تحليل مکالمه است .
در اين مقاله ، از ٣٠ مکالمـه کـه بـه صـورت تصـادفي از کتـاب تذکرةالاولياي عطّار انتخاب شده اند، به عنوان داده هاي پژوهش استفاده شـده اسـت کـه بنا به ساختار مواجهۀ هريک از کنشگران با ديگري، چهار دسـته رخـداد گفتـاري بـدين شرح مشاهده شد: تعداد ١٢ مکالمه (٤٠% از کلَ داده هـا) در زيرمجموعـۀ رخـداد گفتـاريِ «ماجراي پيوستن عارف به جرگۀ عرفا»، ٨ مورد (حدود ٢٧% از کلَ داده ها) در زيرمجموعـۀ رخداد گفتاريِ «مکالمۀ دو عارف » (گفت وگوي عرفا با يکديگر)، ٦ مورد (٢٠% از کل داده ها) در زيرمجموعۀ رخداد گفتاريِ «مکالمۀ عارف با فرد گناهکـار يـا غيـر مسـلمان » و ٤ مـورد (حدود ١٣% از کل داده ها) هم در زيرمجموعۀ رخدادهاي گفتاري نادري مانند «گفت وگـوي عارف و موجود ماورائي» (مثلاً ابليس يا هاتف ) قرار ميگيرند.