Abstract:
تصور و تصدیق به عنوان دو بخش مبنایی و نظام آفرین در منطق، همواره مورد توجه بوده است. زیربنای منطق دوبخشی، بحث تصوّر و تصدیق است؛ از اینرو از زمان ابنسینا تا به امروز، و با توجه به منطق نوین غرب، در اینباره مسائل مختلفی به میان آمده است. منطق دوبخشی بر اساس تقسیم علم حصولی به تصور و تصدیق پایه گذاری شده است. با توجه به ماهیت تقسیم و وجود اختلاف نوعی بین اقسام، مسالۀ نسبت بین تصوّر و تصدیق، از میان تمام این مسائل، اهمّیت بیشتری دارد. چیستی این نسبت بر "منطق تقسیم بندی"، "ابتناء یا عدم ابتناء این دو بر هم"، "امکان تحقق ذهنی هریک بدون دیگری" و مسائل وابسته به این مسائل تاثیر مستقیم دارد. ابن سینا، قطب الدین رازی و ملاصدرا، (در اثری مستقل) از اندیشمندانی هستند که به این مساله پرداختهاند. مقاله حاضر گشودن گرههای تحلیلی در تقسیمبندی علم حصولی به تصوّر و تصدیق در آثار سه اندیشمند را برای به دست آوردن نسبت بین تصوّر و تصدیق و نیز نقش هرکدام در حصول دیگری و در نهایت دستیابی به نظری جامع از آرای ایشان دربارۀ ماهیت تصوّر و تصدیق، مدنظر قرارداده است. در این پژوهش، از طریق تفکیک مقام زبان (لفظ) از مقام ماهوی، علم حصولی تبیین و تحلیل شده است: در مقام ماهوی فقط تصدیق و از طریق مقام زبان و ارتباط بین زبان و اندیشه، تصوّر به دست میآید. چنان که علم حصولی تکهستهای باشد، علم منطق در واقع تکبخشی خواهدبود.
Conception and assertion have always been considered as two basic and systematic parts of
logic. The basis of two-partite logic is the discussion of conception and assertion; so, from
the time of Avicenna until today, and according to the modern logic of the West, various
issues have arisen in this regard. Two-partite logic is based on dividing the knowledge into
knowledge by representation (ʿIlm Husuli) and knowledge by presence (ʿIlm Huduri).
Given the nature of the division and the difference between the species, the issue of the
relationship between conception and assertion is the most important of all these issues. The
nature of this relation has a direct effect on the "logic of division", "dependence of one of
them on the other", "possibility of the mental realization of each without the other," and
other related issues. Avicenna, Qutb al-Din al-Razi, and Mulla Sadra (in an independent
work) are among the thinkers deliberated on this issue. The present article has reflected on
analytical problems in the division of the knowledge by representation into conception and
affirmation in the works of the three thinkers. So it aims to obtain the relationship between
conception and assertion, the role of each one in achieving the other, and finally a
comprehensive view of the three philosophers on the nature of conception and assertion. In
this research, by separating the status of language (word) from the status of quiddity, the
knowledge by representation has been explained and analyzed: in the status of quiddity,
only assertion arises, and through the status of language and the relationship between
language and thought, conception is obtained. If the knowledge by representation is of
merely one core, logic will in fact be one-partite.
Machine summary:
وجه نیازمندی تصدیق به تصوّر برای این امر در ابتدا نگاهی کلی نسبت به تقسیم علم حصـولی بـه تصـوّر و تصـدیق و مطابقت این تقسیم با احکام و قواعد و فایدة عملی تقسیم میشـود و از آنجـا کـه ابـن سـینا منطق دوبخشی را براساس این تقسیم پایه گذاری کرده اسـت ، نظریـۀ او در ایـن مسـأله نیـز مورد توجه قرارمیگیرد.
توجه به این عناوین برای تحلیل های بعدی راهگشاست : ـ فارابی در البرهان : معرفۀ، معارف ؛ (ص ١٩) ـ ابن سینا در منطق المشرقیین : اموری که در اوهام و اذهان ما حاصل میشود؛ (ص ٩) ـ ابن رشد در فصل المقال : تعالیم ؛ (ص ٩) ـ طوسی در اساس الاقتباس : علم و ادراک؛ (ص ٣) ـ میرسید شریف جرجانی در حاشیۀ خود بر شرح شمسیۀ قطـب رازی: مطلـق تصـوّر؛ (قطب رازی، محمدبن محمد، شرح الشمسیۀ، همراه بـا حاشـیۀ جرجـانی، صـص ٣١ و٣٦) نام گذاریهای متفاوت برای یک مقسم ، میتواند این دلایل را در بر داشته باشد: ـ اصطلاحات متفاوت دارای معنای واحدی هستند؛ ـ اصطلاحات متفاوت دارای معنای واحد نیسـتند؛ ولـی منطـق دانـان آگاهانـه عنـاوین متعدد به کار برده اند، تا نظریه ای متفاوت از نظر جمهور ارائه دهند.
درست است که ابن سینا تصوّر را همراه بـا تصـدیق آورده اسـت ، ولی باید به این امر نیز توجه داشت که همو به صورت مستقیم علم حصـولی را بـه تصـوّر و تصدیق تقسیم کرده است .