Abstract:
فراقنامه تلفیقی از روشهای داستانپردازی ایرانی را که دو رکن ادبیات داستانی این سرزمین، فردوسی و نظامی، با بهرهگیری از سنن داستانگویی پرداختهاند، به کار میگیرد. همة هدف سلمان ساوجی نه داستانسرایی که تغزّل در شکل یک داستان، با استفاده از توصیفات و تمثیلات فراوان است که جایی برای به نمایش درآمدن ارادة آدمی باقی نمیگذارد. داستان فراقنامه، بیتردید اگر هم، در به کارگیری الگوی شاهنامه و لیلی و مجنون کوشیده باشد، در تعلیق و دراماتیزه کردن و دیگر خصیصههای رمانس ایرانی ناموفق بوده است، لیکن غایت هدف او ایجاد تصویری رنگارنگ از توصیفات و تمثیلات برای سرگرم ساختن و دلداری عاشقی دلسوخته است و همة برشهای زمانی داستان هم که باید برای شتاب بخشیدن به هیجانات و رسیدن به اوج حادثه باشد، در فراقنامه برای رسیدن به مرگ معشوق است که خود دلیلی برای تمثیلات فراوان پس از مرگ اوست. در هر حال، فراقنامه داستانی روایی- حادثهای نیست، بلکه داستانی تغزّلی با روش توصیف و تمثیل است.
Machine summary:
داستان فراقنامه، بیتردید اگر هم، در به کارگیری الگوی شاهنامه و لیلی و مجنون کوشیده باشد، در تعلیق و دراماتیزه کردن و دیگر خصیصههای رمانس ایرانی ناموفق بوده است، لیکن غایت هدف او ایجاد تصویری رنگارنگ از توصیفات و تمثیلات برای سرگرم ساختن و دلداری عاشقی دلسوخته است و همة برشهای زمانی داستان هم که باید برای شتاب بخشیدن به هیجانات و رسیدن به اوج حادثه باشد، در فراقنامه برای رسیدن به مرگ معشوق است که خود دلیلی برای تمثیلات فراوان پس از مرگ اوست.
ماحصل این اهداف، کوشش برای رسیدن به این پرسشها خواهد بود: - آیا فراقنامه فقط از نظامی تقلید میکند؟ - آیا توصیفات داستان نشانة ادامة سنّت تغزّل بعنوان یک شاخصة داستانگویی ایرانی است؟ - تمثیلات در بطن منظومه، در خط روایی قرار دارند یا در فضای داستان معانی دیگری به آن میافزایند؟ - آیا مرزهای واقعیّت و خیال در فراقنامه مشخّص هستند؟ - آیا دغدغة «تعلیم» همچون سایر منظومههای عاشقانه در این منظومه هم وجود دارد؟ الگوی دوگانه فراقنامه هم در طرح کلّی با یک تاریخ روبرو است ولی در مراحل مختلف بازنمایی این تاریخ و آفرینش قصّه، دستِ کم دو کتاب بسیار مهم را پیش چشم داشت؛ شاهنامه و آثار نظامی.
نظامی این شیوة فردوسی را بسط داد، هرچند چارچوبی برای ارائة طرح داستان ندارد ولی با خطاب قرار دادن فرزند، سلطان متبوع زمان خود، و سخنانی دربارة دنیا و تمثیلات دیگر هدف اخلاقی و تعلیمی خود را از داستانسرایی به وضوح نشان میدهد.