Abstract:
توسعه و ایجاد سکونتگاه در ارتباط مستقیم با بستر طبیعی و عوارض ژئومورفولوژی است. محدودة مورد مطالعه به علت شرایط توپوگرافیکی و زمینشناسی دارای محدودیتهای خاص در مکانگزینی و توسعة سکونتگاههای انسانی بود. به منظور کاهش مخاطرات محدودة جنوب شرق استان خراسان رضوی و اصلاح برنامههای آتی توسعه و ایجاد سکونتگاههای انسانی، به بررسی امکانسنجی منطقة مورد مطالعه جهت توسعة سکونتی پرداخته شد. پس از بررسیهای کتابخانهای و میدانی و گزینش معیارهای مناسب، با استفاده از مدل منطق فازی و به کمک نرمافزار GIS، مناطق مستعد جهت توسعه و ایجاد سکونتگاه تعیین شد. در این مطالعه، جهت شناسایی مناطق مستعد توسعه و ایجاد سکونتگاه بر اساس لندفرمهای ژئومورفولوژیکی، از یازده پارامتر شیب، جهت شیب، ارتفاع، خاک، کاربری اراضی، ارتفاع، فاصله از گسل، فاصله از رودخانه، فاصله از راه ارتباطی، فاصله از سکونتگاه، ژئومورفولوژی به منزلة متغیرهای مستقل در شناخت توانها و تنگناهای ژئومورفولوژیکی در منطقه استفاده شد. نتایج حاصل از پهنهبندی بر اساس مدل فازی نشان داد حدود 61 درصد مساحت منطقة مورد مطالعه در طبقات بسیار نامناسب و نامناسب واقع شده است که این به معنی نامساعد بودن شرایط ژئومورفولوژیکی در این بخش از محدودة مورد مطالعه جهت ایجاد و توسعة سکونتگاههای انسانی است. حدود 58/14 درصد از مساحت محدودة مورد مطالعه دارای شرایط متوسط و حدود 24 درصد از مساحت منطقة مورد مطالعه دارای شرایط مطلوب و مساعد جهت فعالیتهای ساختوساز و ایجاد نواحی سکونتگاهی جدید است. واحدهای مخروطافکنهای و دشتهای آبرفتی مناسبترین مکان برای ایجاد و توسعة سکونتگاهاند.
The habitat development and establishment are directly related to the natural bedrock and geomorphologic complications. Due to topographical and geological conditions, the area under study has certain limitations in locating and developing human settlements. In order to reduce the hazards in the southeast of Khorasan Razavi province and modify plans for the development and establishment of human settlements, the feasibility of the area under study for residential development was investigated. After conducting library and field studies and selecting appropriate criteria, the fuzzy logic model was applied using the GIS software to identify areas for habitat development and establishment. In this study, to identify the potential areas for habitat development and establishment based on geomorphologic landforms, eleven parameters – including slope, slope direction, elevation, soil, land use, elevation, distance from fault, distance from river, distance from road, distance from settlement, and geomorphology – were used as independent variables in identifying geomorphological abilities and bottlenecks in the area. The results of zoning based on the fuzzy model showed that about 61% of the study area is located in very inappropriate and inappropriate classes, which means that geomorphological conditions in this part of the study area are unfavorable for the development and establishment of human settlements. About 14.58% of the study area has moderate conditions and about 24% of the study area shows favorable geomorphological conditions for construction activities and creation of new habitat areas. Alluvial fan units and alluvial plains are the most suitable sites for habitat development and establishment.
Machine summary:
نتايج حاصل از پهنه بندي بر اساس مدل فازي نشان داد حدود ٦١ درصد مساحت منطقۀ مورد مطالعـه در طبقات بسيار نامناسب و نامناسب واقع شده است که اين به معني نامساعد بودن شرايط ژئومورفولوژيکي در اين بخـش از محـدودة مـورد مطالعه جهت ايجاد و توسعۀ سکونتگاه هاي انساني است .
همچنين ميتوان وجود سـاختار فضـايي طبيعي نامناسب و نامتعادل سکونتگاه ها را يکي از مسائل اساسي بر سر راه ايجـاد سـکونتگاه هـاي جديد دانست که متأثر از عوامل طبيعي، از قبيل کوهستان ها و کوهپايه ها و دشت ها، اسـت ؛ کـه در تعيين ساختار سکونتگاه هاي جديـد بايـد بـين عوامـل مـؤثر بـر سـاختار سـکونتگاه هـا و عوامـل ژئومورفولوژيکي منطقه رابطه اي منطقي استوار باشد تا برنامه ريزي در اين زمينه در مسـيري مثبـت جهت دار شود (اسفندياري ١٣٩٢: ٥٤).
جدول ٤ مساحت پهنـه هـاي مناسب جهت ايجاد و توسعه و مکان يابي سکونتگاه هاي انساني بر حسب درصد هر يک از پهنه هـا را نشان ميدهد که بر اين اساس طبقۀ بسيار نامناسب بيشترين مساحت منطقۀ مورد مطالعه ، يعنـي حدود ٥٣/٢١ درصد مساحت منطقه ، را به خود اختصاص داده است .
نقشۀ پهنه بندي مناطق مستعد جهت ايجاد و توسعۀ سکونتگاه هاي انساني در شهرستان هاي جنوب شرق استان خراسان رضوي (مأخذ: يافته هاي پژوهش ) جدول ٥.
نقشۀ پهنه بندي مناطق مستعد توسعه و تطابق نقاط مسکوني در شهرستان هاي جنوب شرق استان خراسان رضوي (مأخذ: يافته هاي پژوهش ) توان سنجي لندفرم هاي ژئومورفولوژيکي منطقه با توجه به تأثير و ترکيب عوامل مختلف در شکل گيري ژئومورفولوژي هر منطقه ، ژئومورفولـوژي هر ناحيه با توان ها و محدوديت هاي خاصي همراه اسـت .