Abstract:
این مقاله میکوشد تلاش سوژۀ ایرانی برای بازنمایی/ برساختِ فردیتِ خویش در فضای مجازی را مطالعه کند. برای انجام این کار، بهمنظور فهم چگونگی تولد و رشد سوژۀ ایرانی، نخست شرحی موجز از تولد سوژۀ مدرن و سیر دگردیسی مفهومی و انضمامی آن، بهویژه در مدرنیتۀ متأخر، بهدست داده است؛ سپس با اتکا بر تحلیل نشانهشناختی تصاویر بازنمودشده در فضای مجازی سویههای گوناگون تجلی سوژگی ایرانی را مطالعه کرده است. نتایج نشان میدهد که سوژۀ ایرانی در تلاش برای تحقق فردیت خویش در روزگار حاضر درست در کشاکش رودررویی با همان ریسکها، بیمها و تلاطمهایی است که زندگی روزمرۀ او را دستخوش چندپارگی، نوسان، بیمزدگی و تعارض کردهاند. این سوژه بهرغم آنکه قدرت انتخاب بیشتری در زندگی روزمره پیدا کرده است، در مواجهه با مناسک، شعایر، فضاهای جمعی و دیگریِ فربه تواناش برای شکوفایی خویشتن تحلیل رفته است. سترونشدن زندگی روزمره در وضعیت واقعی جامعۀ ایران و تلاش سوژهها برای احیای آن در جهان مجازی به خلق شکلی از زندگی انجامیده است که از دل آن سوژههایی سرخورده، ازهم-گسیخته، تسلیمِ به دیگری، محوشده در مناسک و واپسرفته به کودکی سر بر آوردهاند.
This article tries to study the Iranian subject's attempt to represent / construct her/his individuality in cyberspace. For doing so, in order to interpret the birth and development of Iranian subject, we have first introduced a brief description of the emergence of modern subject and its conceptual and concrete transformation, especially in late modernity; then we have analyzed the different dimensions of this embodied self-actualization by way of semiotic interpretation of images in virtual space. The findings showed that Iranian subject, in attempting to pursue the project of self-actualization in this era, has exactly encountered the same risks, ambivalences and contractions that have made his everyday life interrupted, conflicting and contradictory. Although this subject has achieved a variety of options to choose in the sphere of everyday life, but has lost his ability to self-actualization in the face of rituals and big other. The sterilization of everyday life in the real world in Iran and the attempt of individuals to revive it in virtual space has caused a life form in which interrupted subjects are born.
Machine summary:
فرد ایرانی همواره در مقابل این پرسش قرار گرفته که »خویشتن خویش یک ایرانی چیست؟« و اگر در پی تحقـق ایـن »خویشتن« هستیم یا قصد بازگشت به آن را داریم (چنانکه آلاحمد، شریعتی، نراقی، فردید مدافعان ایران باستان قصد داشتهاند)، این »خویشتن« کدام است؟ خویشتن چه مقطعی از مقاطع تاریخی مدنظر است؟ باستانگرایان بر نوعی خویشتن اصیل ایرانی تأکیـد مـیکننـد معتقدند که فقط در صورت احیاي فرهنگ و تمدن اصیل ایرانـی مـیتـوان آن را دوبـاره احیا و پیدا کرد.
ایـن گفتمـان البتـه در صورتبندي معتدلترش کلیدواژهاي باعنوان مدرنیته ایرانی جعل کرده است که مطـابق آن مدرنشدن ایران بههیچوجه مشروط به کنار نهادن میراث باستانی و اسلامی گذشـته نیسـت بلکه بازسازي مدرن این میراث یگانـه طریـق راهگشـاي تحقـق فردیـت اسـت.
لذا کوشش ایـن جسـتار آن است که با رفتن به عمق کشاکشی که بین زندگی روزمره و سیاست در ایران وجود دارد قرائتی نقادانه از تناقضها، نوسانها، گسیختگیها و شکافهایی که سـوژۀ ایرانـی در مـتن آنها براي رشد خویش تقلا میکند، ارایه دهد.
در این تلقی، سوژه معادل عاملیتی است که در چارچوب کـنشهـاي متقـابلی کـه افـراد و گروهها بهواسطهي آن درمقام عاملان بازتولید و تغییر و تحـول اجتمـاعی عمـل مـیکننـد، دست به کنش میزند (جیدان، ١٣٨٥:٤١٤).
اهمیـتدادن بـه تناسب اندام در میان زنان (فاتحی و اخلاصی، ١٣٨٧)، فراگیرشدن جراحی زیبایی در میـان همه طبقات اجتماعی (کیوان آرا و همکاران، ١٣٨٩)، تبدیلشدن آرایش بـه امـري عقلانـی براي کسب سرمایه نمادین (موحد و همکاران،١٣٨٩)، اهمیت بسیار زیـاد تناسـب انـدام و رسیدن بـه آن از طریـق ورزش، رژیـم غـذایی، اسـتفاده از دارو در میـان جوانـان تهرانـی (شالچی، ١٣٨٦)، تبدیل شدن ایران به پایتخت جراحی بینی جهان (ذکایی و فرزانه، ١٣٨٧) و نمایش خود در اینستاگرام متفاوت با زندگی واقعی (هاشمی منفـرد و ربیعـی، ١٣٩٦) از نتایج این تحقیقـات اسـت.