Abstract:
موفقیت و اثربخشی برنامههای درسی گوناگون نظام آموزشی مستلزم شناسایی واقعیات میدانی و تلاش برای حل مشکلات و تنگناهای اجرایی آنهاست. یکی از مهمترین عرصهها و کارکردهای نظام آموزشی در کشور ما تربیت دینی است که در راستای رشد و پرورش فضایل و سجایای دینی و اخلاقی دانشآموزان پیشبینیشده و در دوره متوسطه دوم از طریق برنامه درسی خاص و کتاب مربوط بدان یعنی «دین و زندگی» توسط دبیران این درس اجرا و آموزش داده میشود. از این منظر، هدف اصلی تحقیق حاضر وارسی و شناسایی مجموعه تنگناها و مشکلات برنامه درسی دین و زندگی در مقطع متوسطه دوم با استناد به ادراکات و تجارب زیسته دبیران درس مذکور است. رویکرد کلی حاکم بر این پژوهش با توجه به ماهیت و هدف آن کیفی از نوع پدیدارشناسی بوده و طی آن دادهها و اطلاعات لازم با رعایت اصل اشباع نظری از طریق مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته با ۲۰ نفر از دبیران دین و زندگی مقطع متوسطه دوم شهرستان کاشان که با روش نمونهگیری هدفمند انتخاب شده بودند، جمعآوری و سازماندهی شدهاند. جهت تجزیهوتحلیل و تفسیر اطلاعات بهدستآمده از روش مرحله هفت مرحلهای کلایزی استفاده شد. نتایج حاصله نشان داد که از دیدگاه دبیران حوزه برنامه درسی دین و زندگی مقطع متوسطه دوم نظام آموزشی کشور مجموعاً با دو مانع اصلی یعنی مشکلات آموزشی (مسائل مرتبط با مدرسه و عوامل درسی و آموزشی) و چالشهای غیر آموزشی (واقعیتهای بیرون از محیط مدرسه) مواجه است. این موانع که البته هر یک دارای طبقات فرعی خاص خود هستند، در عمل باعث میشوند برنامه درسی دین و زندگی مقطع متوسطه فاقد کارکردهای مورد انتظار تربیتی و تأثیرات مثبت بر روی یادگیریهای دینی و اخلاقی دانشآموزان باشند. بدیهی است بهکارگیری راهکارهای علمی جهت حل مشکلات مذکور میتواند باعث کارآمدی هر چه بیشتر نظام آموزشی کشور در درس دین و زندگی شده و دانشآموزان را نیز از فضایل دینی موردنظر بهرهمند سازد.
ان ال نجاح و تاثیر البرامج التعلیمیه المختلفه للنظام التعلیمی یتطلب معرفه الحقايق المیدانیه والجهود
المبذوله لحل مشاکلها ومضايق تنفیذها. من اهم المجالات و اعمال النظام التعلیمی فی بلدنا، التربیه الدینیه ، التی تهدف
الی التنمیه و تربیه الفضايل والکرامات الدینیه والاخلاقیه لدی التلامیذ ، وفی المرحله الثانویه الثانیه من خلال منهج
تعلیمیه خاص وکتاب متعلق به ، وهو: الدین والحیاه: یتم اجراء هذه الدوره وتدریسها من قبل المعلمین. من هذا المنظر ،
فان الغرض الريیسی من الدراسه الحاضره هو التحقیق والتعرف علی مجموعه الاختناقات والمشاکل المتعلقه بمنهج
التعلیمیه الدین والحیاه فی مستوی الثانویه الثانیه بناء علی الادراکات والتجارب المعیشیه لمعلمی دوره الدرس المذکور.
النهج العام الحاکم لهذه الدراسه ، ناظرا الی ماهیتها والغرض منها ، هو کیفی من نوع معرفه الظواهر ، و یتم من خلالها
التجمیع و تنظیم البیانات والمعلومات اللازمه مع مراعاه اصل الاشباع النظری من خلال مقابلات شبه منظمه مع 20
مدرسا دینیا لمستوی الثانویه الثانیه فرع الدین و الحیاه فی منطقه الکاشان ،الذین تم اختیارهم بطریقه اخذ انموذج
هادفه. تم استخدام طریقه الکلایزی المکونه من سبع خطوات للتجزيه و التحلیل و تفسیر المعلومات التی تم الحصول
علیها. واظهرت النتايج انه من وجهه نظر المعلمین فی ساحه الدین والحیاه بالمرحله الثانویه الثانیه ان النظام التعلیمی
للدوله ،یواجه مانعین ريیسیین هما المشکلات التعلیمیه )القضایا المتعلقه بالمدرسه والعوامل الدرسیه والتعلیمیه(
والتحدیات غیر التعلیمیه. )حقايق خارج مکان المدرسه(. هذه الحواجز ، التی لکل منها طبقات فرعیه خاصه بنفسها،
تجعل برامج الدین والحیاه المدرسیه لمستوی الثانویه فاقده عن الدورات التعلیمیه المتوقعه والتاثیرات الایجابیه علی
التعلمات الدینیه والاخلاقیه للتلامیذ. من البدیهی ان استخدام الطرق العلمیه لحل هذه المشکلات یمکن ان یجعل النظام
التعلیمی للدوله اکثر کفاءه فی دروس الدین والحیاه و یمکن للتلامیذ ایضا الاستفاده من الفضايل الدینیه
المنظوره.
The success and effectiveness of the various curricula of the educational system requires the identification of field realities and efforts to solve their problems. One of the most important areas and functions of the educational system in our country is religious education, which is designed to develop students' religious and moral virtues. From this perspective, the main purpose of the present study is to investigate and identify the set of problems in the curriculum of religion and life in secondary school based on the perceptions and lived experiences of the teachers of the course. The general approach of this research is qualitative according to its nature and purpose. The necessary data and information were collected and organized through in-depth semi-structured interviews with 20 teachers of religion and life who were selected by purposive sampling. Data collection was performed according to the theoretical saturation principle. Colaizzi's seven-step method was used to analyze and interpret the information obtained. The results showed that the field of religion and life curriculum in the second secondary school of the country's education system faces two main obstacles: educational problems (school-related issues and educational factors) and non-educational challenges (external realities). These barriers, each of which has its own sub-categories, in practice make the religion and high school life curriculum lack the expected educational and training functions and positive effects on students' religious and moral learning. It is obvious that the use of scientific solutions to solve the mentioned problems can make the country's educational system more efficient in the area of religion and life and also provide students with the desired religious virtues.
Machine summary:
يکي از مهم ترين عرصه ها و کارکردهاي نظام آموزشي در کشور ما تربيت ديني است که در راستاي رشد و پرورش فضايل و سجاياي ديني و اخلاقي دانش آموزان پيش بيني شده و در دوره متوسطه دوم از طريق برنامه درسي خاص و کتاب مربوط بدان يعني «دين و زندگي » توسط دبيران اين درس اجرا و آموزش داده مي شود.
رضوي و همکاران (١٣٩٤: ٦١) نيز در تحقيق خود نتيجه گيري کرده انـد کـه اصـول و روش هاي تربيتي در کتب چهار پايه تحصيلي متوسطه به طور معنادار متفاوت به کار گرفته شده اند و غير از پايه اول در همه پايه ها محتواي اين کتاب بيشـتر بـه اصـول تعقـل و عـدالت پرداختـه و مـتن درس ها بيشتر جنبه عقلاني، احساسي و تهييجي دارد.
با چنين نگاهي، تحقيق حاضر در پي آن است تا به بررسي و ارزيابي مشکلات موجود بـر سـر راه تـدريس برنامه درسي دين و زندگي مقطع متوسطه دوم برمبندي ديدگاه ها، ادراکات و تجارب زيسته دبيران اين درس که از نزديک با فرازوفرودهـاي آن آشـنايي دارنـد، بپـردازد تـا از ايـن طريـق تصـويري روشن تر از واقعيت هاي عملي و اجرايي آن در مراکز آموزش متوسطه فراهم ساخته و درعـين حـال بسترهاي ذهني و عملي لازم را براي اعمال اصلاحات و تغييرات ضروري اين حوزه فراهم سازد.