Abstract:
صوفیان رؤیا را یکی از راههای ارتباط با عالم غیب تلقی میکردند؛ از این رو، برای رؤیاها اهمیت زیادی قائل بودند. آنها ضمن بیان دیدگاههای مختلف درباره منشأ رؤیاها، تأثیرات و کارکردهای تجربۀ رؤیا در زندگی معنوی را نیز تبیین کردهاند. در این مقاله با مطالعۀ دقیق 34 اثر اصیل عرفانی قرون 4 تا 9 هجری قمری و تحلیل محتوای 387 گزارش رؤیا در این آثار، به بررسی و تحلیل چیستی و کارکرد رؤیا در تصوف پرداخته شد. از نگاه عارفان، رؤیا یا به عوامل بیرونی یا به انفعالات درونی آدمی مربوط میشود. برخی از عارفان، فرشتگان و برخی نیز رفتار، گفتار و اندیشۀ انسان در بیداری را عامل رؤیا میدانند. سرانجام، برخی دیگر، اتصال خیال مقید آدمی به خیال مطلق یا عالم مثال را سرمنشأ رؤیا میدانند. تحلیل محتوای گزارشهای رؤیا در آثار عرفانی نشان میدهد که رؤیاها برای عارفان سه کارکرد اصلی داشتهاند: 1. راه ارتباطی با غیب و کسب معرفت؛ 2. وسیلۀ اعتباربخشی؛ 3. بازخورد و نشاندهندۀ عاقبت امور و اعمال جوارحی و جوانحی. پژوهش حاضر میتواند چارچوب منسجمی را برای درک ماهیت و کارکرد رؤیاها از نگاه عرفان اسلامی فراهم آورد.
Sufis considered dreams to be one of the means of communication with the unseen realm, and they were thus highly valued. They examined the effects and goals of the dream experience in spiritual life and presented various viewpoints on the origins of dreams. This article explored the nature and function of dreams in Sufism by carefully studying 34 mystical texts from the 4th to 9th AH and assessing the contents of 387 dream accounts in these works. Dreams, according to mystics, are tied to either external circumstances or people's mental processes. Some mystics consider angels and others consider human waking behaviour, speech, and thought as the sources of dreams. Finally, others see the connection of man's encompassed imagination (khayal muttasil) to the absolute imagination (khayal mutlaq) as the source of dreams. Analysis of the content of dream reports in mystical works shows that dreams had three main functions for mystics: 1. a way for communicating with the unseen and gaining knowledge; 2. An approving proof for their doctrines; 3. A mirror that shows the people destiny and the outputs of their deeds. The present study can provide a coherent framework for understanding the nature and function of dreams from the perspective of Islamic mysticism.
Machine summary:
٧. اصفهاني، ج ١٠، ص ٣٨٤؛ ابو عبدالرحمن سلمي، طبقات الصوفيه ، به کوشش مصطفي عبدالقادر عطا، چ ٢، بيروت ، دارالکتب العلميۀ، ١٤٢٤ق ، ص ٢٠٤؛ رازي، نجم الدين ، مرصاد العباد، به کوشش محمدامين رياحي، چ ٨، تهران : شرکت انتشارات علمي فرهنگي، ١٣٧٩ش ، ص ٤٣٠؛ جامي، ص ١٠٥.
غزنوي، سديدالدين محمد، مقامات ژنده پيل ، تهران ، چ ٣، شرکت انتشارات علمي فرهنگي، ١٣٨٤ش ، صص ١١٧-١١٨؛ سهروردي، ص ٩٣؛ جامي، صص ٣٧٧-٣٧٨؛ اصفهاني، ج ٣، ص ١١٤، ١١٥؛ عطار، ص ٦٢؛ هجويري، ص ١١٦.
٢. ابوبکر بن محمد الخوافي، اين برگ هاي پير (منهج الرشاد)، چ ٢، تهران ، نشر ني، ١٣٨٣ش ، ص ٥٣٤؛ جامي، ص ٥٥٦، ١٦٢؛ قشيري، ص ٥٧١؛ عطار، ص ١٦٢.
٨. اصفهاني، ج ٣، صص ١١٤-١١٥؛ قشيري، ص ٧٠٥؛ هجويري، ص ٦٤؛ انصاري، ص ٩٦؛ عطار، ص ٦٢؛ محمد ابن منور ميهني، اسرار التوحيد، به کوشش محمدرضا شفيعي کدکني، چ ٧، تهران ، آگاه ، ١٣٨٦ش ، ص ١٤١؛ غزنوي، صص ١١٧-١١٨؛ جامي، ص ٣٧٨.
- غزالي، ابو حامد محمد، احياء علوم الدين ، ترجمه مؤيدالدين خوارزمي، به کوشش حسين خديوجم ، چ ٦، تهران ، نشر علمي و فرهنگي، ١٣٨٦ش ، ج ٤، ص ٨٩٢.
- غزالي، ابو حامد محمد، احياء علوم الدين ، ترجمه مؤيدالدين خوارزمي، به کوشش حسين خديوجم ، چ ٦، تهران ، نشر علمي و فرهنگي، ١٣٨٦ش ، ج ٤، ص ٨٩٢.