Abstract:
موضوع این مقاله بررسی فرهنگ ایرانی در سفرنامۀ دروویل، مستشار نظامی عهد فتحعلیشاه، است. در پژوهش حاضر، نخست گزارشهای نویسندۀ فرانسوی در سه سطحِ «انگارههای مثبت»، «انگاره-های منفی» و «انگارههای خنثی (بیطرف)» طبقهبندی شده و سپس ذیل هر طبقه به تحلیل تصویرهای ارائهشده بر اساس مؤلّفههای همسانپنداری، متناقضگویی، تعمیمدهی کلّینگری و بزرگنمایی- که از مشخّصههای بارز «رویکرد تصویرشناسی» است- پرداخته شدهاست. تصویرشناسی که یکی از رویکردهای ادبیات تطبیقی است، ماهیّتی بینارشتهای دارد و از این جهت با مطالعات فرهنگی در ارتباط است. کاربست این رویکرد در خوانش سفرنامهها از این جهت اهمّیّت دارد که در پرتو آن میتوان فرهنگ «بومی» (خودی) را از چشمانداز «دیگری» نگریست. به این ترتیب دو پرسش اصلی نوشتار حاضر از این قرار است: چه جنبههایی از فرهنگ ایرانی در عصر قاجار مورد توجّه یک مستشار نظامی فرانسوی بودهاست؟ این تصاویر فرهنگی چگونه در سفرنامۀ مذکور منعکس شدهاست؟ این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر رویکرد تصویرشناسی در ادبیات تطبیقی انجام شدهاست. یافتههای تحقیق بیانگر این است که عناصر فرهنگی به همان صورت اصلی در این سفرنامه بازتاب نیافتهاست؛ بلکه این تصاویر در واقع شکل دگردیسییافتۀ دادههای اوّلیّۀ نویسنده میباشد که از کانال ایدئولوژیهای مختلف گذشته است. تصویرسازیهای فرهنگی دروویل بعضاً متأثر از انگارههای غربی- اروپایی و روابط بینامتنی و غالباً برگرفته از جغرافیای فرهنگی طبقاتی از جامعۀ عصر قاجار بوده که وی با آنها تعامل داشتهاست.واژههای کلیدی: تصویرشناسی، سفرنامه، دروویل، فرهنگِ ایرانی، عصر قاجار.دیدن تصویر فرهنگیِ «خود» در آیینۀ سفرنامههای «دیگری» دریافت تازه و متفاوتی از تاریخِ حیات فرهنگی دورههایی را در اختیار میگذارد که دسترسی به آنها امکانپذیر نیست و درک چگونگیِ آن بافت فرهنگی با تکیه بر نوشتارهای خودی، چندان موثّق، قابل اعتماد و استناد نخواهدبود. با اینکه امکان نگرشهای مغرضانه در سفرنامههای سفیران و مسافران اروپایی نسبت به ایران قابل انکار نیست، امّا به دو دلیل در مطالعات فرهنگی ارزشمند به شمار میروند: نخست اینکه جزء منابع دستاوّل هستند؛ زیرا حاصل دیدهها و شنیدههای شخصِ مؤلّف است و دیگر اینکه فاقد سلطۀ دستگاه سانسور یا خودسانسوری هستند.
The purpose of this article is to examine Iranian Culture in the travelogue Droville, a military adviser to FatAli Shah. In the present study, the first reports of the French author are classified into three levels: "Positive Paradigms", "Negative Paradigms" and "Neutral Paradigms". Then below each class, has been analyzed the images presented on the basis of the components of homogeneity, contradiction, generalization, holism and magnification, which are the characteristics of the "imagology approach". Imagology, which is one of the approaches of comparative literature, has an interdisciplinary nature and is therefore linked to cultural studies. The application of this approach in reading travelogues is important in that it can be viewed in terms of "native" culture from the perspective of "other". So there are two main questions in this article: what aspects of Iranian Culture in the Qajar era have been the focus of a French military adviser? How are these cultural images reflected in the above travelogue? This study has been done with a descriptive-analytical method based on imagology approach in comparative literature. The findings of the study indicate that cultural elements were not reflected in the original form in this travelogue. In fact, these images are the transformed form of the author's early data, which has gone through the channel of different ideologies. The cultural imagology of Drouville is sometimes influenced by Western-European ideas and Intertextual relations and often derived from the class cultural geography of the Qajar era society that he interacted with them.Keywords: Imagology, Travelogue, Droville, Iranian Culture, Qajar eraImagology of Qajar era Iranian Culture in travelogue DrovilleThe purpose of this article is to examine Iranian Culture in the travelogue Droville, a military adviser to Fath-Ali Shah. In the present study, the first reports of the French author are classified into three levels: "Positive Paradigms", "Negative Paradigms" and "Neutral Paradigms". Then below each class, has been analyzed the images presented on the basis of the components of homogeneity, contradiction, generalization, holism and magnification, which are the characteristics of the "imagology approach".
Machine summary:
به اين ترتيـب دو پرسـش اصـلي نوشـتار حاضر از اين قرار است : چه جنبه هايي از فرهنگ ايراني در عصر قاجار مورد توجه يک مستشـار نظـامي فرانسوي بوده است ؟ اين تصاوير فرهنگي چگونه در سفرنامۀ مذکور منعکس شده است ؟ ايـن پـژوهش بـا روش توصيفي- تحليلي و مبتني بر رويکرد تصويرشناسي در ادبيات تطبيقـي انجـام شـده اسـت .
بـا وجـود اطلاعـات تاريخي و سياسي- که به مقتضاي مأموريت نويسنده - در اين سفرنامه مندرج است ، تنها گزارش هايي که مربوط به جنبه هاي فرهنگي بودند، در اين مقاله مورد توجه است ؛ زيـرا همان طور که از عنوان مقاله هم پيداست ، اين تحقيق به دنبال بررسي جلوه هاي فرهنگ ايراني از چشم انداز يک غيرايراني با رويکـرد تصويرشناسـي اسـت .
دليل اهميت اين سفرنامه از چشم انداز فرهنگ ايراني اين است کـه نويسـنده ماننـد اغلب سفرنامه نويسان پيش از خود مانند شـاردن ، تونـو٦، اليويـه ٧، کينـر٨ و پيکـو٩ ذيـل عنوان سفرنامه ، غالبا به نگارش تاريخ سياسـي ايـران نپرداختـه اسـت ؛ دروويـل نگرشـي فرهنگي داشته و با جايگاه و فرصت ارزشمندي که در اختيارش بوده است ، گزارش هايش 1.
به اين ترتيب ، در پژوهش حاضر در جسـتجوي يافتن پاسخ پرسش هاي زير هستيم : - چه جنبه هايي از فرهنگ ايراني در عصر قاجار مورد توجه يک مستشـار نظـامي فرانسوي بوده است ؟ - اين تصاوير فرهنگي چگونه در سفرنامۀ دروويل منعکس شده است ؟ نکتۀ مهمي که در سفرنامۀ دروويل وجود دارد و وجه تمايز و تشخص آن نسـبت بـه آثار مشابه ميباشد، نوع نگاه نسبتا واقع بينانه به مقوله هاي فرهنگي است .