Abstract:
حوضهی آبریز حاجیلارچای در قسمت غربی شهرستان ورزقان قرار گرفته است. قرارگیری کارخانهی استحصال طلای شرکت زرین داغ آستارکان در محدودهی این حوضه پتانسیل آلودگی منابع آبی منطقه را افزایش میدهد. بهمنظور بررسی منابع آبی حوضهی حاجیلارچای تعداد 12 نمونه از آبهای سطحی و زیرزمینی در اسفندماه 1399 جمعآوری گردید و مورد تجزیه شیمیایی قرار گرفت. نتایج تجزیه شیمیایی نشان داد غلظت برخی از عناصر همچون کبالت، سرب و آرسنیک در برخی از موقعیتها بالاتر از حد مجاز برای آشامیدن است. بررسیا حاکی از این است که منشأ این عناصر مرتبط با سازندهای منطقه و در اثر فرایندهای زمینزاد میباشد. هدف این تحقیق ارزیابی ویژگیهای هیدرو شیمیایی منابع آبی با استفاده از روشهای ترسیمی و بررسی و تعیین منشأ عناصر کمیاب به کمک روشهای آماری چندمتغیره مانند تحلیل عاملی و تحلیل خوشهای میباشد. بر اساس نتایج بهدستآمده از روشهای ترسیمی، بیشتر نمونههای آبی منشأ آهکی داشته و تیپ غالب بیکربنات کلسیم را دارا میباشند. نتایج حاصل از تحلیل عاملی نشانگر تأثیر 4 گروه عاملی بر کیفیت منابع آبی حوضهی حاجیلارچای است. عاملهای اول، سوم و چهارم نشاندهندهی تأثیر سازندها بر منابع آبی و فرآیندهای زمینزاد هستند. عامل دوم از فعالیتهای انسانی ناشی میشود. همچنین تحلیل خوشهای، دادهها را به سه دسته تقسیم کرد. دادههای دستهی اول دارای روند ژئوشیمیایی مشابه و عناصر کمیاب پایینی هستند. در دسته دوم تعادل هیدرو شیمیایی برقرار نمیباشد که بهاحتمال زیاد به دلیل تأثیر فعالیتهای کارخانه میباشد. در دستهی سوم غلظت عنصر آرسنیک بالا است که از سازندهای منطقه منشأ گرفته است.
Hajilar chai basin located in the western part of varzegan and it may expose to potential of water resources contamination due to placement of Zarrin Dagh Astarkan gold extraction factory in this area. In order to monitor the water sources of the Hajilar chai basin, 12 water samples collected and analyzed in March 2021. The results showed that the concentration of Co, Pb and As are higher than permissible limit of WHO standard for drinking water in some places and probably the source of trace element related to geological formations and water rock interaction. The aim of this study is to evaluate the hydrchemical characteristics and source of contamination of water sources using graphical methods, multivariate statistical techniques such as factor analysis and hierarchical cluster analysis. The result of the graphical methods showed that the most of the water samples have bicarbonate calcium dominate type. The result of the factor analysis show that four factors were affecting the quality of water source. The first, third and fourth components result from affecting of formation on water resources and water rock interaction. The second component show evidences of the anthropogenic activities in the study area. Also, hierarchical cluster analysis classifies the data into three categories. The first cluster data have similar geochemical process and less trace element. In second cluster hydrochemcial equilibrium is not established, which is probably due to the impact of factory activities. In third cluster, the concentration of arsenic is high and probably is originated from geological formation.
Machine summary:
هدف این تحقیق ارزیابی ویژگی های هیدرو شیمیایی منابع آبی با استفاده از روش های ترسیمی و بررسی و تعیین منشأ عناصر کمیاب به کمک روش های آماری چندمتغیره مانند تحلیل عاملی و تحلیل خوشه ای می باشد.
به طوری که عثمان و همکاران ٥ (٢٠٠٩) به بررسی تأثیر سیانید بر آب های زیرزمینی اطراف معدن طلای یانکول در شمال عمان پرداختند که نتایج نشانگر بالا بودن سرعت تبخیر و تعرق بوده و سیانید به شکل سیانید هیدروژن 1- Petrova Simenova and Fishbein 4- Jaszczak 2- Karlsson and Botz 5- Osman et al.
نتایج تجزیه شیمیایی نشان دهنده ی بالا بودن مقادیر عناصر کمیاب سرب ، آرسنیک و کبالت در اکثر نقاط نمونه برداری از حوضه ی مطالعاتی بوده است .
(به تصویر صفحه رجوع شود) شکل (٣): نمودار دایره ای نمونه های آب Fig (3): Circular diagram of the water samples جدول (١): توصیف آماری نتایج آنالیز هیدرو شیمیایی محدوده ی حوضه ی حاجیلارچای (به تصویر صفحه رجوع شود) ادامه ی جدول (١): توصیف آماری نتایج آنالیز هیدرو شیمیایی محدوده ی حوضه ی حاجیلارچای (به تصویر صفحه رجوع شود) ادامه ی جدول (١): توصیف آماری نتایج آنالیز هیدرو شیمیایی محدوده ی حوضه ی حاجیلارچای (به تصویر صفحه رجوع شود) از روش تحلیل عاملی برای تعیین عوامل مؤثر بر کیفیت آب حوضه ی حاجیلارچای استفاده شده است .
نتایج تحلیل خوشه ای نشانگر وجود همبستگی بالا بین پارامترهای F ,Br, CN, pH, Mg, NO٣ ,K, NH٤ است این پارامترها تحت تأثیر فعالیت های انسانی بوده و دارای مقادیر پایین در محدوده هستند.