Abstract:
Nezamadin Shah Mahmoud who is famous as “Zarin Qalam” in art world, was born around 1479-1493 A.D. in Neyshabour. His first calligraphy teacher was his uncle, Abdi Neyshabouri. He continued his learning as Soltan Ali Mashhadi’s student and improved his calligraphy. He appeared his style after studying masters’ scripts like Mir Ali Heravi and Mohamad Khandan. Shah Ismaeil Safavi, who supports artists, supported Shah Mahmoud and ordered him to transcribe a Shahnameh for himself. Shah Mahmoud has lots of artworks and a Quran kept in Istanbul Topkapi palace museum’s library (Hırka-i Saâdet , No. 25) transcribed by Nasta’liq script is one of his most beautiful art. The size of this Nasta’liq Quran is 25.5x37 cm and has 361 pages. It is illuminated by Hasan al-Baghdadi’s workshop. This Quran was given to Sultan Morad the third by Shah Mohamad Bahador Khan ( Shah Mohamad Khoda Bandeh Safavi) as a gift. It can be said that this Quran, which is precious because of its bibliopegy like cover, illumination and binding, affected Ottoman art and gave it a direction. Shah Mahmoud and his students played big roles in transferring Nasta’liq script from Iran, which is Nasta’liq’s birthplace, to Ottoman. This Quran, which has been transcribed elegantly from beginning to the end, is one of the Islamic masterpieces because of its illuminations, headlines, finishing verses and signs of each part. The purpose of this article is to introduce the Quran by Shah Mahmoud Neyshabori I Nasta’liq script and study the Iranian and Ottoman’s differences.
نظام الدین شاه محمود که در دنیای هنر به او «زرین قلم» نیز می گویند، حدودا بین
سال های 884 - 898 ق. (147901493م.) در نیشابور متولد شده است. او خوشنویسی را
نخست نزد دایی اش عبدی نیشابوری فراگرفت. او بعدا دروس خوشنو یسی را نزد سلطان عی
مشهدی ادامه داد و خط خود را بهبود بخشید. او شیوه خود را پس از بررسی و تدقیق در
خطوط استادانی مانند میرعی هروی و محمد خندان اشکار کرد. شاه اسماعیل صفوی که از
هنرمندان حمایت م کیرد، شاه محمود را تحت حمایت خود گرفت و او را مامور کتابت شاهنامه
برای خود کرد.
شاه محمود نیشابوری اثار فراوانی دارد که از ان میان مصحف شر یفی به خط نستعلیق در
کتابخانه موزه قصر تو پکاپی استانبول ، (Hırka-i Saadet ش 25) حفظ شده است که زیباترین
اثر اوست. این قران به خط نستعلیق در دانگ کتابت نوشته شده و ابعاد ان 37
سان تیمتر است، 361 برگ دارد و توسط تذهیبکاران کارگاه حسن البغدادی تذهیب شد. این
قران، توسط شاه محمد بهادرخان )شا همحمد خدابنده صفوی(، به سلطان مراد سوم عثمانی
هدیه داده شد.
میتوان گفت این مصحف -که در هر یک از هنرهای کتاب ارایی مانند تجلید، تذهیب و
صحافی، نمونه ای فاخر و نفیس به شمار م یرود، بر هنر عثمانی نیز تاثیر گذاشته و به ان جهت
بخشیده است. شاه محمود، شاگردان و پیروانش هر کدام سهم مهمی در انتقال خط نستعلیق
از ایران به عثمانی دارند -که سرزمین مادری این خط است. این مصحف که از ابتدا تا انتها
با همان لطف و ظرافت، کاما ی کدست نگاشته شده، از جهت تذهیب صفحه ظهر یه، سر
سوره ها، انتهای ایه ها و نشان های جزوها و حزب ها، از شاهکارهای هنر اسامی است.
در این مقاله، هدف ان است که این مصحف را معرفی کرده و از نظر تفاو تهای دو شیوه
ایرانی و عثمانی بررسی کنم.
ولد نظام الدین شاه محمود الملقب ایضا ب«زرین قلم» فی عالم الفن، فی نیشابور بن الاعوام
1493 م.(. فی البدایه اخذ فن الخط عند خاله عبدی النیشابوری. واصل - 898-884 ق. ) 1493
فیما بعد دروس الخط مع السلطان عی مشهدی وحسن خطه. وکشف عن طر یقته بعد دراسه
خطوط الاساتذه وصقلها مثل میر عی الهروی ومحمد خندان. الشاه اسماعیل الصفوی الذی
دعم الفنانن، اخذ شاه محمود تحت حمایته وعینه لکتابه الشاهنامه لنفسه.
للشاه محمود النیشابوری العدید من الاعمال، من بینها نسخه من القران الکر یم بخط
، ) النستعلیق المحفوظ فی مکتبه متحف قصر توبکابی فی اسطنبول )خرقه السعاده، الرقم 25
25.5 سم و 361 × وهو من اجمل اعماله. هذا المصحف مکتوب بخط النستعلیق وابعاده 37
ورقه، ومذهب بواسطه مذهی ورشه حسن البغدادی. اهدی الشاه محمد بهادر خان (شاه
محمد خدابنده الصفوی( هذا القران کهدیه للسلطان العثمانی مراد الثالث.
یمکن القول ان هذا المصحف الذی یعتبر نموذجا مجیدا ورايعا فی کل فن من فنون زخرفه
الکتب مثل التجلید والتذهیب، قد اثر ایضا عی الفن العثمانی و وجهه. لکل من شاه محمود
وتلامیذه واتباعه دور مهم فی نقل خط النستعلیق من ایران الی العثمانی، وهی موطن هذا
الخط. هذا المصحف الذی کتب من البدایه الی النهایه باللطافه والاناقه، هو احد روايع الفن
الاسامی من حیث تذهیب صفحه الظهر یه و جداول بدایه السور ونهایه الایات وعلامات
الاجزاء والاحزاب.
الهدف فی هذا المقال هو تقدیم هذا المصحف الذی کتبه شاه محمود النیشابوری بخط
النستعلیق ودراسه الاختلافات بن الاسلوبین الایرانی والعثمانی.