Abstract:
نظریة نشانه شناسی شعر مایکل ریفاتر با توجه به توانش ادبی خواننده، طی فرایندی نظام ساز به جای «معنا» بر «دلالت» تاکید دارد. از این رو خواننده با خوانش پس کنشانه به انباشت، کمینه نگاشت، منظومههای توصیفی و در نهایت خاستگاه رهنمون میشود. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی منظومة «ایرج و هوبره» قاسم لاربن ـ آخرین منظومة غنایی ادبیات کلاسیک فارسی ـ براساس نشانه شناسی ریفاتر تحلیل شده است. با توجه به یافتههای پژوهش خوانش اکتشافی این منظومه با وقوع جنگ تحمیلی بیانگر فراق «ایرج» و «هوبره» است؛ اما خوانش پس کنشانه، القا کنندة دلالت دیگری است که به واسطة روابط بین نشانهها در زنجیرههای انباشت و دو منظومة توصیفی ایجاد شده است. رویکرد نشانه شناسی ریفاتر نشان میدهد خاستگاه منظومة غنایی لاربن با توجه به تقابل دو معنابن «عشق» و «جنگ»، شبکة معنایی ایجاد شده و منظومههای توصیفی «عشق زمینی» و «عشق آرمانی» بر «قداست و برتری عشق آرمانی به وطن» دلالت میکند.
Machine summary:
پيشينۀ تحقيق اگرچه تاکنون منظومۀ «ايرج و هوبره » لاربن از منظر نظريۀ نشانه شناسي ريفاتر نقد و بررسي نشده است ؛ اما از جمله آثاري که در حوزٔە نشانه شناسي با ضرورت پرداختن به نقد و نظريه هاي جديد ادبي چاپ شده اند، بايد به کتاب «نشانه شناسي کاربردي» (چاپ اول ١٣٨٢) فرزان سجودي (نشر قصه ) اشاره کرد که به معرفي ديدگاه هاي نشانه شناسان پرداخته و نويسنده نيز، نظراتش را در اين زمينه نگاشته است .
اصول نشانه شناسي ريفاتر از جمله خوانش اکتشافي، خوانش پس کنشانه ، انباشت ، تعيّن چندعاملي، بسط و منظومه هاي توصيفي در منظومۀ غنايي «ايرج و هوبره » بررسي شده است تا خاستگاه و دلالت شعر دريافت شود.
اين سؤالات در خوانش پس کنشانۀ منظومۀ «ايرج و هوبره » ميتواند از اين قرار باشد: اول آنکه منظومه اي آن هم به تقليد از منظومۀ غنايي «زهره و منوچهر» ايرج ميرزا؛ اما در بحبوحۀ جنگ تحميلي و شرايط اجتماعي و سياسي جامعۀ آن دوره ، آيا فقط ميتواند بيانگر احساس و عواطف ناشي از يک رويداد عاشقانه باشد؟ يا اينکه برعکس ، خوانندٔە اثر با توجه به شرايط جامعه در لفافه و معناي ضمني، بايد هدفي والاتر را بجويد؟ نشانه هايي که در منظومه حکايت از عشق زميني و مادي دارد آيا دلالتي فراتر از معناي سطحي خود دارند؟ در يک کلام ، تبيين و تأويل خواننده اي با توانش ادبي پس از خواندن منظومه چه خواهد بود؟ براي يافتن پاسخ اين سؤالات و تحليل نشانه شناختي منظومه با روش ريفاتر، فرايندهاي نظام ساز آن يعني پرداختن به انباشت ، تعّين چندعاملي، بسط و منظومه هاي توصيفي جهت نيل به خاستگاه ضرورت مييابد.