Abstract:
یکی از مفاهیمی که امروزه کاربرد وسیعی دارد،مفهوم«راهبرد» است.این اصطلاح در گذشته بیشتر کاربرد نظامی داشت و در جنگها استفاده میشد اما امروزه مفاهیم بسیار وسیعتری را در بر میگیرد و در چارچوب راهبردهای گوناگون اقتصادی،سیاسی، اجتماعی،زیستی و نظامی،بر سیاستهای امنیتی بیشتر کشورها تأثیر میگذارد؛سیاستهای امنیتی نیز در محدودهی فضای جغرافیایی و در قالب جغرافیای راهبردی شکل میگیردند.پس میتوان گفت،جغرافیای راهبردی شکل میگیرند.پس میتوان گفت،جغرافیای راهبردی نقش عوامل جغرافیایی را در تدوین راهبردهای اقتصادی،سیاسی،امنیتی،نظامی و...و در راستای سیاستهای امنیتی مورد بحث قرار میدهد. موقعیت راهبردی فضای جغرافیایی ایران در طول تاریخ،همواره توجه اقوام و ملتهای گوناگون و قدرتهای بزرگ را برای دستیابی و سیطره بر آن به خود جلب کرده و این امر،مشکلات و نابسامانیهای زیادی را برای مردم ایران فراهم کرده است. در قرن گذشته و طی جنگ جهانی دوم،شاهد اشغال ایران توسط قوای متفقین بودیم که علت اصلی آن را باید موقعیت راهبردی ایران دانست.بعد از جنگ جهانی دوم و به دنبال دوقطبی شدن جهان، هر یک از ابرقدرتها به نوعی سعی در کنترل فضای راهبردی ایران داشتند.همچنین،دولت عراق برای رهایی از بنبست جغرافیایی و بهرهگیری از توان راهبردی ایران،حدود هشت سال ملت ما را درگیر تصویر صفحه مراجعه شود) جنگ کرده بود.دولتمردان آمریکایی نیز هیچگاه از توانایی راهبردی ایران غافل نبودهاند.یکی از هدفهی مهم آنها در اشغال افغانستان،عراق و حضور نظامی در منطقهی خلیج فارس،دستیابی به مناطق راهبردی جدید و به چالش کشیدن برتری راهبردی ایران در منطقه است.پس برای دفاع از کیان و تمامیت ارضی و همچنین حفظ برتری راهبردی ایران در منطقه و سطح جهان لازم است،جغرافیای راهبردی ایران به خوبی مورد مطالعه و شناسایی قرار گیرد.
Machine summary:
"از جملهی این ویژگیهای جغرافیایی عبارتند از:قرارد داشتن ایران به عنوان پل ارتباطی بین شرق و غرب عالم،منطقهی حایل بین اقوام صحراگرد شمال و شرق با جوامع متمدن غرب در قرنهای گذشته، منطقهی حایل در جنگ سرد بین آمریکا و شوروی،دروازهی ورود به هند(مستعمرهی انگلیس)و منطقهی حایل بین اشغالگران روسیه و انگلیس،پل پیروزی متفقین در جنگ جهانی دوم،و تنها راه عبور مطمئن برای ارسال کمکهای تسلیحاتی و غذایی متفقین به قوای روسیه در جنگ جهانی دوم و نیز رقابت دولتهای محورد و متفق بر سر ایران به خاطر اهمیت راهبردی آن و قرارگیری بر سر منابع عظیم انرژی نفت و گاز،یعنی قفقاز در شمال و خلیج فارس در جنوب.
» دوسورسکی این منطقه را«منطقهی تصمیم»نامید و معتقد بود، سرنوشت جنگ احتمالی بین آمریکا و روسیه را منطقهی تصمیم تعیین میکندبا پیدایش راهبردهای نظامی(زمینی،دریای،هوایی)که ناشی از روی کار آمدن قدرتهای جهانی بوده واژهی«ژئواستراتژی» مطحر شد که موضوع آن«تعیین قلمرو جغرافیایی راهبردهای نظامی به منظور هدایت صحیح عملیات نظامی بود.
به طور کلی،نگرش راهبردی آلمان به ایران در جنگ جهانی اول را میتوان بدین شکل بیان کرد: ایران در مسیر هدف راهبردی نظامی آلمانیها قرار داشت و میتوانست به جبههی دوم آلمان(در آسیا)علیه روسیه و انگلستان تبدیل شود و پایگاهی برای تهاجم به هندوستان باشد؛ ایران از شمال و جنوب در مجاورت دو حوضهی بزرگ نفتی قرار داشت.
با توجه به مطالب بالا میتوان گفت که جغرافیای راهبردی ایران در طول تاریخ،در حال تغییر و دگرگونی بوده است و عوامل متعددی در آن دخالت داشتهاند که عبارتند از:تحولات ژئوپلتیکی در منطقهی جنوب غربی آسیا،دگرگونی در نظام جهانی و منطقهای قدرت، و پدید آمدن فرصتهای جدید برای برخی از کشورها (قطر،روسیه،انگلیس،آلمان،آمریکا و..."