Abstract:
فریضه امر به معروف و نهی از منکر در نظام ارزشی اسلام، در سطوح مختلف فردی، اجتماعی و سیاسی جریان یافته و از جایگاه و منزلت رفیعی برخوردار می باشد؛ تا جایی که این فریضه در منابع دینی به عنوان پایه و اساس دیگر واجبات قلمداد شده است. به صورت طبیعی، برخورداری از این جایگاه رفیع، اقتضا دارد که جامعه اسلامی در عمل اهتمام ویژهای به آن داشته باشند و فقها نیز در نگارش آثار فقهی، به صورت ویژه بدان بپردازند؛ در حالی که این فریضه والا، در ابعاد و سطوح مختلف خود، آن جایگاه ویژه را پیدا نکرده و تتبع در منابع فقهی خلاف این مطلب را اثبات مینماید. در این مقاله بعد از بررسی دورههای مختلف فقه، دریافتیم که آثار فقهی موجود، متناسب با شأن والای این فریضه نبوده و این فریضه در متون علمی نیز مهجور مانده است. هم چنین درباره عوامل مهجورماندن امر به معروف و نهی از منکر در فقه، دریافتیم که فقدان حکومت اسلام ناب، فشار حکومتها، نبود اهتمام اجتماعی در میان مسلمانان، پیچیدگی در تشخیص و اجرای صحیح امر به معروف و نهی از منکر و دیگر ابهامات موجود در آن، سبب شده تا فقها به اندازهای که شایسته جایگاه والای امر به معروف و نهی از منکر باشد، به آن نپردازند.
Machine summary:
ج) مرحوم شیخ طوسی در کتاب «المبسوط » متعرض باب امر به معروف و نهـی از منکر نشده اند؛ در حالی که این کتاب مشتمل بر یک دوره کامل فقه شـیعه مـی باشـد و هم چنین در کتاب «الخلاف » که فقه تطبیقی است ، به ایـن موضـوع نپرداختـه انـد.
دوره متأخرین (از قرن نهم تا یازدهم ) در این دوره تقریباً همه فقها (به استثنای مرحوم محمد بن الحسن الکیـدری کـه در کتاب «اصباح الشیعة بمصباح الشریعة » [که یک دوره فقـه کامـل اسـت ] متعـرض ایـن فریضه نشده ) این فریضه را به صورت یک باب مستقل و یا در ذیل بحث جهـاد مـورد بحث قرار داده اند؛ هم چون مرحوم ابن ادریس ، مرحـوم محقـق حلـی در کتـب فقهـی متعددش و مرحوم یحیی بن سعید حلی و غیره .
در این میان ، بعد از بررسی کتب فقهی که مشتمل بر همه و یا اکثریت ابواب فقهـی می باشد (حدود نود عنوان کتاب ) دریافتیم کـه بـیش تـر کتـب فقهـی بـه ایـن موضـوع پرداخته اند و هیچ دوره از ادوار چهارگانه فقهی خالی از بحـث پیرامـون ایـن موضـوع نبوده است و فقط تعداد اندکی از کتب جامع فقهی در دوره های چهارگانه مزبور، اصلا متعرض بحث از امر به معروف و نهی از منکر نشده اند.
ریشه یابی مهجوریت امر به معروف و نهی از منکر در فقه شیعه عدم اهتمام لازم فقها به این موضوع در بعد نظری و فقهی ، می تواند ریشه در مسائل تاریخی ، سیاسی ، جامعه شناختی و غیره داشته باشد که در ذیل به صـورت اختصـار بـه برخی از این عوامل اشاره می گردد.