Abstract:
روشنفکران به عنوان یکی از اصلی ترین گروههای تاثیرگذار در تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه ایران مطرح می باشد. در دوران قاجار نیز این گروه توانستند در تحولات سیاسی – اجتماعی نقش مهمی را یفا کنند هر چند در این راه با موانعی مواجه بودند. سوال اصلی مقاله این گونه مطرح شده است که نقش روشنفکران نسل اول و دوم در تحولات ایران عصر قاجار چگونه بوده است؟ فرضیه اصلی نیز این گونه مطرح شده است که در تحولات ایران در عصر قاجار، روشنفکران با استفاده از عنصر عقل و تلاش برای آگاهی بخش به توده های مختلف مردم، توانستند خود را به عنوان یکی از گروههای تاثیرگذار در جامعه مطرح کنند. عناصر اصلی تاثیرگذار در حرکتهای روشنفکری در این دوره، شامل مفاهیم اساسی «تلقی از خود و دیگری، پرسش از انحطاط و عقب ماندگی»، «اخذ تمدن از غرب»، «جدایی دین از سیاست و عرصه عمومی»، «نخبه گرایی»، «ضرورت دولت مقتدر و آمر» و «ناسیونالیسم» است. روشنفکران در این دوره، به مثابه گروه های مرجع گفتمان تجدد آمرانه و نیز اثرگذارترین گروه استراتژیک این دوره در شکل گیری نهادی و گفتمانی نخستین دولت مدرن در ایران نقش برجسته ای داشته اند. نوع روش تحقیق، توصیفی – تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای می باشد.
Intellectuals are considered as one of the most influential groups in the political and social developments of Iranian society. During the Qajar era, this group was able to play an important role in political-social developments, although they faced obstacles in this way. The main question of the article is that what was the role of the intellectuals of the first and second generation in the developments of Iran during the Qajar era? The main hypothesis is that in the developments of Iran in the Qajar era, the intellectuals were able to present themselves as one of the influential groups in the society by using the element of reason and trying to raise awareness among different masses of people. The main influential elements in the intellectual movements in this period, including the basic concepts of "conception of self and other, the question of degeneration and backwardness", "taking civilization from the West", "separation of religion from politics and public arena", "elitism", "The necessity of a powerful and commanding government" and "nationalism". Intellectuals in this period, as the reference groups of authoritarian modernism discourse and also the most effective strategic group of this period, have played a prominent role in the institutional and discursive formation of the first modern government in Iran. The type of research method is descriptive-analytical and based on library studies.
Machine summary:
سوال اصلي مقاله اين گونـه مطـرح شـده است که نقش روشنفکران نسل اول و دوم در تحولات ايران عصر قاجار چگونه بـوده اسـت ؟ فرضـيه اصلي نيز اين گونه مطرح شده است که در تحولات ايران در عصر قاجـار، روشـنفکران بـا اسـتفاده از عنصر عقل و تلاش براي آگاهي بخش به توده هاي مختلف مردم ، توانستند خود را به عنـوان يکـي از گروههاي تاثيرگذار در جامعه مطرح کنند.
در واقع ، تجار به واسـطه نفـوذ گسـترده در ميـان مـردم ميتوانستند حلقه ارتباطي مناسبي ميان سلطنت و جامعه مدني باشند؛ غافـل از ايـن کـه تجـار در ايـن دوره نقشي را بر عهده گرفته بودند که با اهدافي که روشنفکران ارگانيک دنبال ميکردنـد هـم خـواني بيشتري داشت ، ضمن آن که با گفتمان دين مداران سنتي نيز که از ديگـر رقبـاي گفتمـان روشـنفکري ارگانيک در ميدان قدرت ايران بود تعارضي آشکار داشت .
توصيف آدميت و ناطق (١٣٥٦) از اين نهاد حکايت از جايگاه مهم سياسي اين نهاد، تقابل آن از طرفي بـا قدرت سياسي حکام و از طرفي ديگر با نفوذ روحانيان ، و تأثير آن در بـروز و ظهـور شـکاف در سـاختار قدرت مستقر در ايران در آن دوره دارد که زمينه را براي تحرکات سياسي آينده هموار کرد: مجلس وکلاي تجار ايران نخستين تشکل اقتصادي با خصلت سياسي بود که پيش از عصر مشـروطيت از نمايندگان منتخب طبقات اصلي و فعال اجتماعي، به ابتکار و تلاش خـود، در درون نظـام حـاکم بـه وجود آمد.
آنهـا بـا چاپ انديشه هاي خود در مطبوعات داخل و خارج کشور به تحول در زيست جهان سنتي ايران کمـک کردند و بايد گفت مهمترين و بارزترين تحولي که اين گـروه از روشـنفکران در زيسـت جهـان سـتي ايراني ايجاد کردند، نهضت مشروطيت و استقرار مجلس بود.