Abstract:
شهروندی مفهومی گسترده است که متضمن حقوق و مسئولیتهایی برای فرد در جامعه است. رشد و پویایی جامعه به وجود شهروندانی وابسته است که برای مشارکت در امور اجتماعی و سیاسی احساس تعهد کنند و از دانش و نگرش لازم در این زمینه برخوردار باشند. دروس گوناگون، بهویژه مطالعات اجتماعی، نقشی بسزا در این زمینه ایفا میکنند. این پژوهش سیر تحول مفهوم شهروندی در برنامهدرسی مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی را بررسی کرده است. روش پژوهش، توصیفی از نوع تحلیل محتوا و منابع مورد مطالعه، کتابهای مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی از ابتدای دهه شصت تا دهه 90 (سال تحصیلی 98-1397) بوده است. در این پژوهش از نمونبرگ (چک لیست) مؤلفههای تربیت شهروندی در سه حیطۀ دانش، مهارت و نگرش شهروندی و روش کمی (آنتروپی شانون) استفاده شده و واحد تحلیل صفحات (متون، پرسشها، تمرینها و تصاویر) بوده است. روایی نمونبرگ را متخصصان تعیین کردهاند و یافتههای پژوهش با توجه به بار اطلاعاتی بهدست آمده از سه مؤلفه دانش، مهارت و نگرش نشان داد که مفهوم شهروندی در سالهای تحصیلی 1360 تا 1381 از کمترین ضریب اهمیت (0/318) برخوردار بوده، در سالهای تحصیلی 1381 تا 1392 و 1394 در جایگاه دوم اهمیت (0/326) قرار داشته و در سالهای تحصیلی 1392 (پایه سوم و چهارم ابتدایی) و 1394 (پایه پنجم ابتدایی) به بعد، بیشترین اهمیت (0/354) و توجه را به خود اختصاص داده است. سیر صعودی توجه به مفهوم شهروندی در برنامهدرسی مطالعات اجتماعی نویدبخش توجه به جایگاه مهم آن در برنامهریزی درسی است.
A broad term, citizenship can guarantee an individual's rights and responsibilities in the society. The growth and dynamism of a society depends on citizens who feel responsible to participate in social and political affairs and have the necessary knowledge and insight to do so. Various school subjects make a significant contribution in this area. The present research has studied the evolutionary path of the concept of citizenship in the elementary school curriculum for social studies. A descriptive method involving content analysis of the subject material – elementary school textbooks for social studies from the 1980s up to the 2018-2019 school year – has been used. A checklist for the components of citizen education – three areas consisting of knowledge, skill and citizen attitude) as well as the quantitative method (Shannon's entropy) – have been used as the unit of analysis for the pages (texts, questions, exercises and pictures). Specialists have confirmed the validity of the checklist, and the research findings based on the load of data obtained from the three components of knowledge, skill and attitude indicate that while the concept of citizenship has the smallest coefficient of importance (0.318) through the years 1981 to 2002, while during the years 1981 to 2013 and in 2015 it rose to 0.326, and enjoyed its highest coefficient of importance and attention in 2013 (for third and fourth grades) and 2015 (for the fifth grade), 0.345. The rise in attention toward the concept of citizenship in the curriculum for social studies is a good omen implying the attention it enjoys as a significant part of the curriculum.
Machine summary:
يعني ، ٤٩ واحد به قوانين و مقررات ، ٨ واحد به عوامل مخل و آسيب رسان محيط زيست ، ٥ واحد به اهميت رسانه ها در جامعه ، صفر واحد به دانش مربوط به نظام انتخاباتي کشور، ٤٤ واحد به وظايف دولت و مجلس ، ٢٥ واحد به وابســتگي متقابل جهاني و مســائل آن ، ٥٣ واحد به اشکال مختلف حکومت ، ٢٨ واحد به حقوق و وظايف شهروندي ، ١٧ واحد به نقش و اهميت خانواده ، ٤ واحد به نقش سازمان ملل و سازمانهاي منطقه اي و بين المللي ، ٢ واحد به توانايي انتخاب و تصميم گيري ، ٦ واحد به حل مسأله ، صفر واحد به اســتفاده درست از امکانات شهري ، ٢٠ واحد به مسئوليت پذيري ، ٦ واحد به مهارتهاي مربوط به برقراري ارتباط ، ٣ واحد به خودآگاهي ، ١٢ واحد به ارزيابي نقادانه مسائل ، ٧ واحد به رعايت بهداشت فردي و عمومي ، صفر واحد به توانايي گفت وگو و ديالوگ ، ٢٢ واحد به مهارت مربوط به همدلي ، ١٠١ واحد به پذيرش تنوع و تکثر، ٤٤ واحد به حس وطن پرستي ، ٢٩ واحد به قدرشناسي از ميراث فرهنگي کشور خود و ساير کشورها، ٢٦ واحد به روحيه عدالت خواهي ، ٥ واحد به احترام به حقوق ديگران ، ٣ واحد به انتقادگري و انتقادپذيري ، ٥٦ واحد به تعاون و همکاري و ٨ واحد به علاقه مندي به صلح و پيشرفت جهاني ، توجه داشته اند.