Abstract:
«شوکدرمانی» بهرغم برخورداری از خاستگاه روانپزشکی، در سیاستهای اقتصادی نیز ورود پیدا کرده است. برخی اقتصاددانان معتقدند معضلات مهم و مزمن در اقتصاد صرفا از طریق شوکدرمانی قابل درمان است و عدهای مخالف آن میباشند. این مقاله با استفاده از روش تحلیلی به دنبال ارزیابی این روش از منظر قرآن و سنت و ارائه ضابطه استفاده از آن برای حل مسائل و معضلات اجتماعی و اقتصادی میباشد. در این مقاله، شوکدرمانی اقتصادی در مقایسه با درمان تدریجی و یا آنچه از آن به «شوقدرمانی» یاد شده، بررسی شده است. براساس یافتههای پژوهش، بررسی نوع تعامل شریعت اسلامی با برخی معضلات اجتماعی ـ اقتصادی (شراب، ربا و بردهداری)، زمینه مناسبی برای استخراج ضابطه از قرآن و سنت در تعامل با مسائل را فراهم میآورد. در این زمینه حکم به جواز مطلق، عدم جواز مطلق، جواز در اصول دین، جواز در اصول دین و امور مهم، جواز براساس ماهیت موضوع (جواز در همه و هیچ) و جواز در موارد دارای علت ایجادی ناگهانی مطرح است. یافتههای پژوهش حاکی از اصل عدم جواز شوکدرمانی در ساحت تشریع، تقنین، سیاستگذاری و اجراست.
Shock therapy" despite having the origin of psychiatry, has entered economic policies as well. While some economists disagree, some economists believe that important and chronic problems in the economy can only be treated through shock therapy. Using an analytical method, this paper seeks to evaluate this method from the perspective of the Qur'an and Tradition and presents the rules for using it to solve social and economic issues and problems. In this article, economic shock therapy compared to gradual therapy or what is called "enthusiasm therapy" has been investigated. Based on the findings, investigating the interaction of Islamic Sharia with some socio-economic problems (wine, usury and slavery), provides a suitable basis for extracting rules from the Qur'an and Tradition in interacting with the problems. In this context, ruling on absolute permissibility, absolute nonpermissibility, permissibility in the principles of religion, permissibility in the principles of religion and important matters, permissibility based on the nature of the matter (permission in all and none) and permissibility in cases with a sudden cause are discussed. The findings of the research indicate the principle of impermissibility of "shock therapy" in the field of legislation, regulation, policy making and implementation.
Machine summary:
اگرچه به نظر ميرسد که دوران پيشتازي طرفداران اصلاحات ناگهاني و به اصطلاح «شوکدرماني» (Shock Therapy) به سر آمده و اين نگرش روند نزولي خود را در علم اقتصاد سپري ميکند؛ اما همچنان در نقاط مختلف جهان برخي دولتها براي حل مشکلات اقتصادي کشورشان دست به شوکدرماني ميزنند و هرازچندگاهي در ايران نيز اين روش مورد توجه و عمل و موضوعي براي نقض و ابرام قرار ميگيرد (صمصامي و نعمتي، 1399).
سؤال این است براي حل معضلات اجتماعي و اقتصادي از منظر قرآن کريم و سنت معصومان(، راه چاره استفاده از اصلاحات ناگهاني (شوکدرماني) است يا اصلاحات تدريجي (شوقدرماني) را بايد مطمحنظر قرار داد؟ روش حاکم بر اين نوشتار نيز توصيفي ـ تحليلي خواهد بود.
درواقع براي حل مسائل و چالشهاي اجتماعي و اقتصادي در ساحت تقنین، سياستگذاري، و اجرا نيز ممکن است به جاي درمان دفعي (شوکدرماني)، روشهاي تدريجي درمان همراه با ايجاد زمينههاي لازم (شوقدرماني) در دستور کار قرار گيرد.
2. عدم جواز مطلق ممکن است با مراجعه اجمالي به قرآن و سنت و يافتن مواردي مانند شراب، ربا و بردهداري، به اين نتيجه رسيد که شريعت اسلامي استفاده از روش دفعي (شوکدرماني) را براي حل مشکلات و معضلات اجتماعي و اقتصادي جايز نميداند و بايد در همه موارد با پذيرش واقعيت موجود درصدد درمان تدريجي (شوقدرماني) آن بود.
براساس اين ضابطه ممکن است گفته شود، شريعت اسلامي در مواردي که مراحل تدريجي براي درمان معضل اجتماعي و اقتصادي قابل تصور و تحقق نباشد، از روش شوکدرماني استفاده کرده است؛ اما در ساير موارد که امکان درمان تدريجي و مرحلهاي وجود داشته باشد، از روش دفعي (شوکدرماني) استفاده نکرده است و آن را جايز نميداند و بايد از شوقدرماني (علاج تدريجي) بهره برد.