Abstract:
حقوق بشر یا حقوق بنیادین انسانها از جمله مقولههایی جدیدی است، که با تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر مورد توجه و استقبال ملتها، فرهنگها و مذهبهای گوناگون قرار گرفته است. در ایران نیز با نگاه اسلام شیعی، دیدگاههای گوناگونی نسبت به آن شکل گرفته که در این میان، دیدگاه دین اندیشان متجدد یا تجددگرا همچون مهدی بازرگان، عبدالکریم سروش و مجتهد شبستری به علت خاصبودن، قابلیت نقد و بررسی دارد. در این راستا نوشتار حاضر با بهره گیری از رویکرد تحلیل انتقادی در صدد پاسخگویی به دو سؤال ذیل است: اول آنکه چه ارتباطی میان روشنفکران حوزه جریان دین اندیشی متجدد و ایده حقوق بشر وجود دارد؟ به عبارتی حقوق بشر چه اهمیت و جایگاهی برای این دسته از روشنفکران دینی دارد؟ و دیگر اینکه روشنفکران حوزه جریان دین اندیشی متجدد دینی، چه تعبیری از مفاهیم حقوق بشری دارند و چطور از آن ها در جمهوری اسلامی ایران استفاده میکنند؟ نتایج و یافته بیانگر آنست که روشنفکران دین اندیش متجدد بواسطه نگاه تجددگرایانه ای که به حقوق بشر دارند، بدون پرداختن به تمام زوایایِ «نسبت اسلام و حقوق بشر» یا «تعیین تکلیف حقوق بشر از دیدگاه اسلام»، با نقد حقوق بشر اسلامی و تفاسیری انحراف آمیز از آن بر این عقیده اند که مسلمانان باید حقوق بشر نوع غربی را بپذیرند؛ چراکه از نظر آن ها واقعیتر، کاربردیتر بوده و برخوردار از گستره جهانی است. آنان همصدا با حامیان حقوق بشر غربی مدعی فرادینیبودن حقوق بشرند و مبنای حقوق بشررا انسان و باورهای انسانمحورانه میدانند نه دین.
Human rights or fundamental human rights are among the new categories, which have received the attention and welcome of various nations, cultures and religions with the adoption of the Universal Declaration of Human Rights. In Iran, with the view of Shiite Islam, various views have been formed, among which, the view of modern religious thinkers such as Mehdi Bazargan, Abdul Karim Soroush and Mujtahad Shabestri can be criticized and analyzed due to their specificity. In this regard, this article, using the approach of critical analysis, aims to answer the following two questions: First, what is the relationship between intellectuals in the field of modern religious thought and the idea of human rights? In other words, what is the importance and status of human rights for this group of religious intellectuals? And secondly, what is the interpretation of the concepts of human rights by the intellectuals of modern religious thought and how do they use them in the Islamic Republic of Iran? The results and findings indicate that the intellectuals of modern religious thinking, due to their modernist view of human rights, without addressing all the angles of "the relationship between Islam and human rights" or "determining the task of human rights from the point of view of Islam", by criticizing Islamic human rights and interpretations Deviating from it, they believe that Muslims should accept Western-style human rights; Because according to them, it is more real, more practical and has a global scope.
Machine summary:
١. پيشينه پژوهش به رغم انجام تحقيقات متعدد و پراکنده در باب نسبت روشنفکري دينـي و مقولـه حقـوق بشـر همچون پژوهشهاي رهبري و قربان پور شيخاني(١٣٩٠) در مقاله «رابطه روشـنفکران بـا ايـده حقـوق بشر(با تأکيد بر روشنفکران ديني دوران پهلوي دوم )»؛ فلـاح زاده و موسـوي (١٣٩٥) در مقالـه «حقـوق بشر اسلامي در مقايسه با حقوق بشر غربي : جهان شمولي يـا نسـبي گرايـي؛ تحليلـي در راسـتاي نقـد روشنفکري ديني»؛ محمدرضايي و همکاران (١٣٩٨) در مقاله «بررسي و نقد باورهـاي انسـان محورانـه 26 حقوق بشر از ديدگاه برخي نوانديشان دينـي»؛ فتحـي و سـعادتي راد (١٤٠٠) در مقالـه «ورود مفهـوم حقوق ملت به ايران و نقش نوگرايان و شرع گرايان عصر مشـروطه در بـومي سـازي آن »؛ حميـدي و کامراني (١٣٩٧) در مقاله «واکاوي مفهوم حقوق بشر در نوانديشي ديني معاصر؛ بررسي تطبيقـي انديشـه امام خميني(ره ) و ابوالاعلي مودودي »؛ کتابي و ايزدي اودلو(١٤٠٠) در مقالـه « حقـوق جهـاني بشـر در اسلام و مقايسه و تطبيق آن با حقـوق بشـر غـرب از ديـدگاه علامـه جعفـري »؛ کمـالي گـوکي و ميـر احمدي (١٣٩٥) در مقاله «تحليـل و نقـد حقـوق بشـر در انديشـه مجتهـد شبسـتري »؛ حـاجي وثوق و داودي (١٣٩٧) در مقاله «چارچوبه هاي معرفتي -روشي نوانديشي اسلامي در نگرش به حقـوق سياسـي و اجتمـاعي زنـان ؛ مـورد مطالعـه محسـن کـديور و محمـد مجتهـد شبسـتري »؛ قريشـي(١٣٩٥) در مقاله «نگرش اصلاح طلبان مذهبي بـه حـق بشـر بـر حاکميـت : چـالش هـا و واکـنش هـاي نظـري »؛ نوري(١٣٩٤) در پايان نامه «دغدغه هاي حقوق بشر از ديدگاه علماي شيعه با تأکيـد بـر انديشـه هـاي سيدحسين نصـر و محمـد مجتهـد شبسـتري »؛ بسـته نگـار(١٣٨٥) در کتـاب «حقـوق بشـر از منظـر انديشمندان ديني» و نيز انجام برخي مصاحبه ها همچون مصاحبه کديور(١٣٨٢) با مجله آفتاب تحـت عنوان «حقوق بشر و روشن فکري ديني» و «کارنامه روشنفکري ديني در بـاب اخلـاق و حقـوق بشـر» در گفتگو با آرش نراقي (١٣٩٢)، نوشتار حاضر از معدود آثاري است که تلاش دارد ضمن دسته بنـدي نحله هاي روشنفکري ديني در حوزه هاي روحانيت و غيروحانيت ، به طور خـاص تمرکـز مطالعـاتي خود را بر تحليل انتقادي ديدگاه نحله دين انديشي تجددگرا و روشـنفکران وابسـته بـه آن نسـبت بـه مقوله حقوق بشر قرار دهد.