Abstract:
بسیاری از محدّثان برای ملاقات با مشایخ و دریافتِ حدیث از ایشان به سفر میرفتهاند. بررسی این سفرها میتواند سرنخی برای شناخت بهتر شخصیتِ محدّثان باشد و بررسی شهرهایی که ایشان برای سفرهایِ خود گزیدهاند، نیز میتواند ما را به دادههای ارزشمندی دربارۀ وضعیتِ آن شهرها در آن روزگار رهنمون سازد. در این مقاله، برای پاسخ به این مسئله که چه نکتههایی را میتوان به طور عینی از سفرهایِ یک محدّث استفاده نمود، سفرهای حدیثیِ ابوالمفضّل شیبانی بررسی شده است. وی از محدثانِ نامآشنا در منابع فریقین بوده و سفرهای فراوانی به بسیاری از شهرهای جهان اسلام داشته است. در این مطالعه، با دقت در ویژگیهای این شهرها، از قبیل: رواج علم حدیث در آنها و اقبالِ دیگر محدثان به سفر به این شهرها و مذهب رایج در آنها، روشن شده است که با تحلیل سفرهای ابوالمفضل میتوان به قرینههای قابل توجهی دربارۀ نکتههای زیر دست یافت: علاقۀ فراوانِ وی به احادیث غریب، وجود گرایشهای غیر امامی در وی، و پایینتر بودنِ سطح شهرهای غربِ جهان اسلام نسبت به شرق در زمینۀ علم حدیث.
Many narrators have traveled to meet the masters and receive hadith from them. Examining these trips can lead us to a better understanding of the personality of the narrators, and valuable data about the situation of those cities at that time. In this article, in order to answer the question of what points can be used objectively from the travels of a narrator, the hadith travels of Abu al-Mufaddal al-Shaybani have been studied, who was one of the well-known narrators in the sources of the sects, and had many trips to many cities of the Islamic world. In this study, by carefully examining the characteristics of these cities, such as: the spread of the science of hadith in them and the desire of other narrators to travel to these cities and the common religion in them, it has become clear that by analyzing the travels of Abu al-Mufaddal, Significant evidence can be found for the following points: His great interest in strange hadiths, his non-Imamism (or at least his non-Imamic tendencies) and the lower level of cities in the western part of the Islamic world compared to the east in terms of Science of Hadith.
Machine summary:
در این مطالعه، با دقت در ویژگیهای این شهرها، از قبیل: رواج علم حدیث در آنها و اقبالِ دیگر محدثان به سفر به این شهرها و مذهب رایج در آنها، روشن شده است که با تحلیل سفرهای ابوالمفضل میتوان به قرینههای قابل توجهی دربارۀ نکتههای زیر دست یافت: علاقۀ فراوانِ وی به احادیث غریب، وجود گرایشهای غیر امامی در وی، و پایینتر بودنِ سطح شهرهای غربِ جهان اسلام نسبت به شرق در زمینۀ علم حدیث.
علاوه بر اینها، نکتههایی نیز از برخی از مقصدهایی که محدّث برای سفر خود برگزیده یا از آنها اجتناب کرده، قابل استفاده است؛ مثلاً اگر ببینیم یک محدّث با وجود سفر به شهرهای بسیار مختلف، حتی ادعای سفر به شهری خاص را - که قطبِ حدیثیِ یک مذهبِ خاص بوده - نداشته است، میتواند نشان از آن داشته باشد که او، همآیین با آن مذهبِ رایج در آن شهر نبوده است؛ به عنوان نمونه، اگر یک محدث شرق و غرب جهان اسلام را در جستجوی حدیث درنوردیده باشد، ولی حتی یک بار از «قم» به عنوان مقصد سفرِ خود یاد نکرده، میتواند قرینهای باشد که آن راوی، امامی نبوده است.
پس از آن، هیچ اثر جالب توجهی که به طور ویژه به این پدیده پرداخته باشد، یافت نشد تا دوران معاصر که آقای نورالدین عتر در مقدمۀ تحقیقِ خود بر کتاب خطیب بغدادی، نکتههای قابل توجهی را مطرح نموده است؛ از جمله این که اهداف سفرهای محدثان را در پنج مورد خلاصه نموده است: دستیابی به حدیث، اطمینان از صدور آن، دستیابی به قرب اسناد، دستیابی به آگاهیهای وسیعتر در علم رجال و راویان، گفتگو با دانشمندان دیگر دربارۀ احادیث.