Abstract:
درهر جامعهای برحسب ضرورت و نیاز بشری مراکزی جهت استراحت و گذران اوقات تاسیس شده است. در ایران نیز از دوره صفویه قهوهخانه با این هدف بنا گردید. این مکان از این زمان به بعد به عنوان مکان عمومی جزء بافت شهری قرار گرفت ماهیت مکان عمومی اقتضا میکند. افرادی از مشاغل و سلیقههای گوناگون فکری درآن گردهم آیند. کم کم روابط بین این افراد براثر رفت و آمدهای متعدد مستحکم میشد و اینها نه تنها برخلقیات و نوع و فکر و اندیشه همدیگر، حتی برروند تحولات فرهنگی جامعه نیزتاثیر میگذاشتند. البته حضور افراد مطلوب تاثیرسازنده و به تبع آن حضور افراد نامطلوب اثرات معکوسی بر نوع رفتار و آداب مردم داشت. با عنایت به این که قهوه خانه ها در دوره قاجاریه بخشی از اماکن عمومی تاثیرگذار محسوب می شدند، این نوشتار با تکیه بر منابع و بهره گیری از روش توصیفی - تحلیلی در نظر دارد برخی کارکردهای منفی قهوه خانه را مورد کند و کاو قرار دهد از این رو سوال اصلی نوشتار از این قرار است.چه کارکردهای منفی را برای قهوه خانه های دوره قاجار می توان بر شمرد؟ داده های تحقیق نشان میدهد که قهوه خانه ها به عنوان یک مکان عمومی در دوره قاجار مورد اقبال و توجه اقشار مختلف اجتماع قرار داشتند از این رو در کنار کارکردهای مثبت خود محلی برای انواع بزه های اجتماعی نیز بودند. درگیرهای اجتماعی، بدمستی، قمار، الواطی و اعتیاد از مهمترین ناهنجاری هایی بود که در این مکان رخ می داد. در حقیقت وجود افراد نامطلوب قهوهخانهها را مامن مناسبی برای بروز انواع خلافها و رفتارهای بزهکارانه مبدل میکرد که قواعد اخلاقی جامعه را به چالش می کشید.
In every society, according to human necessity and need, centers have been established for rest and leisure. In Iran, too, coffeehouses were built for this purpose from the Safavid era. This place became part of the urban fabric as a public place from then on. The nature of public space requires that people of different occupations and tastes come together in it. Gradually, the relationships between these people became stronger as a result of frequent visits, and they not only influenced each other’s personalities and ways of thinking, but also influenced the course of cultural developments in society. Of course, the presence of desirable people had constructive effects and consequently the presence of undesirable people had adverse effects on the type of behavior and etiquette of the people. Considering that coffeehouses were part of the influential public places in the Qajar era, this paper intends to examine some of the negative functions of coffeehouses by relying on sources and using descriptive-analytical method. Therefore, the main question of the paper is as follows. What negative functions can be attributed to coffeehouses in the Qajar era? The research data shows that coffeehouses were popular and attractive among different social classes in the Qajar era. Therefore, along with their positive functions, they were also a place for various social crimes. Social conflicts, drunkenness, gambling, sodomy and addiction were among the most important abnormalities that occurred in this place. In fact, the presence of undesirable people made coffeehouses a suitable place for all kinds of crimes and behaviors that challenged the moral rules of society.
Machine summary:
از این رو سـوال عمـده نوشـتار بـه ایـن شـکل قابـل طـرح مـی باشـد کـه چه کارکردهای منفی را برای قهوه خانه های دوره قاجار می توان بر شمرد؟ گرچـه تـا کنـون درخصوص برخی از ابعاد کـارکردی قهـوه خانـه هـا در عصـر قاجـار آثـاری تحقیقـی ارایـه شده است از آن جمله می توان به کتاب احمد بلوکباشی تحت عنوان «قهوه خانه هـای ایـران » اشاره نمود این کتاب بـه صـورت کلـی مسـایل و ویژکـی هـای عمـومی قهـو ه خانـه هـا را موردبررسی قرار داده است اما در خصوص ناهنجاری های مرتبط با قهـو ه خانـه بـه صـورت مستقل حاوی مطلبی نیست .
اولیویه نیز در اوایل دوره قاجار به ایران سفر کرده بود؛ دراین باره چنین می نویسد: در گذشته قهوه خانه های اصفهان محل بسیار وسیعی بود که گنبدی بزرگ و ستون های منقش و سـقف هـای مـزین داشـت کـه در آن پسـران بسـیار خوشـگل هماننـد دختـران لباس پوشیده و خدمت می کردند امروزه از این قهوه خانه ها نشانی باقی نمانده و جایی که با این نشان باشد مردم بسیار کم تردد کنند شده و لذا متروک گردیده اسـت (اولیویـه ، ١٣٧١: .
بنجامین از سفرنامه نویسان دوره قاجار دراین خصوص چنین می نویسد: درتهران قهوه خانه ها از حیث استراحت و وضع همگی شبیه یکدیگرند، درقهوه خانه هـا رقاص های مردانه نیز دیده می شود قانون این است که رقاص مردانه باشد ایـن رقاصـان از کودکی ، رقاصی را تعلیم می بینند موی سر خود را مانند زنان بلند کرده ، و صورت خـود را صاف می تراشند و رقص های شهوت انگیز می کنند (بنجامین ،١٣٦٣ :١٤٦-١٤٧).