Abstract:
مناسبات پرحجم تجاری ایران و هند، در آستانه مشروطه کاهش پیدا کرد؛ لیکن همین روابط نیمبند نیز در جامعه ایران بازتاب یافت و در پیدایش افکار نو در سیاست و فرهنگ تأثیرگذار بود. مسئله اصلی تحقیق چگونگی زایش سرمایهداری نوین در ایران و سهم بازرگانان در ایجاد یک جنبش اجتماعی است. هدف این نوشتار، بازشناسی جایگاه تجارت با هند و تأثیر آن بر جامعه ایرانی برای حدود دو دهه پیش از شروع جنگ جهانی اول است که با رویکرد «توصیفی ـ تبیینی» ( Descriptive-explanatory) و به روش «اسنادی» ( Documentary method) و بر پایۀ منابع «کتابخانهای» ( Library method) سامانیافته است. فرض میشود که تحولات جامعه ایران از رفتوآمد بازرگانان به هند، تأثیر پذیرفت و یافتههای پژوهش نیز نشان میدهد: افزایش فعالیت بازرگانی بین دو کشور، زمینه پیدایش نوسازی اجتماعی را فراهم کرد؛ لیکن پس از مشروطه و با بروز جنگ داخلی و نابسامانی اوضاع اجتماعی، تجارت با هند کاهش یافت و هرچند این روابط، به آشنایی ایرانیان با برخی از روشهای تولید کشاورزی و صنعتی یاری رسانید؛ لیکن با ورود کشورهای اشغالگر در جنگ جهانی اول، به چالشی مهلک کشیده شد.
Extensive Iran-India trade relations declined on the eve of the constitution but these small relationships were also reflected in Iranian society and were effective in creating new ideas in politics and culture. The main issue of the research is the how new capitalism was born in Iran and the role of merchants in creating a social movement. The purpose of this article is recognizing the status of trade with India and its impact on Iranian society for about twenty years before the start of World War I. This has a qualitative and "descriptive-analytical" approach and has been done with the "documentary" method and based on "library" sources. It is assumed that the developments in Iranian society were influenced by the arrival and departure of merchants to India and Research findings also show: Increased trade activity between the two countries paved the way for social modernization but after the constitution and with the outbreak of civil war and social unrest, trade with India declined and However, these relations helped Iranians become familiar with some of the methods of agricultural and industrial production but with the arrival of the occupying countries in World War I, it faced a deadly challenge
Machine summary:
فرض می شود که تحولات جامعه ایران از رفت وآمد بازرگانان به هند، تأثیر پذیرفت و یافته های پژوهش نیز نشان می دهد: افزایش فعالیت بازرگانی بین دو کشور، زمینه پیدایش نوسازی اجتماعی را فراهم کـرد؛ لـیکن پـس از مشروطه و با بروز جنگ داخلی و نابسامانی اوضاع اجتماعی ، تجارت با هنـد کـاهش یافـت و هرچند این روابط ، بـه آشـنایی ایرانیـان بـا برخـی از روش هـای تولیـد کشـاورزی و صـنعتی * دانشیار گروه تاریخ ، دانشگاه پیام نور، تهران ، ایران (نویسنده مسئول )، askarani@pnu.
نقـش کمپـانی انگلیسـی هنـد شـرقی در ایـران نیـز توسـط غلامرضــا ورهــرام (پــاییز ١٣٦٤) موردمطالعــه قرارگرفتــه و حیــدر امیــری (پــاییز ١٣٩٣)، عباس سرافراز (بهار ١٣٨٥) و حبیب الله سعیدی نیا (بهار ١٣٩٠) نیز به مبادلات تجاری ایران و هند در دوره قاجاریه از طریق خلیج فارس و موضوع صادرات تریاک و قاچاق اسـلحه در ایـن آبراهه پرداخته اند.
به زرتشتیان کرمان اجازه دادوستد با خارج از شهر داده نمی شد و سفر آنان بـه هندوسـتان ممنوع بود؛ زیرا بیم آن می رفت که با وضعیت مناسب اقتصادی زرتشتیان هند آشنا شوند و پس از بازگشت ، برای حکومت دردسر ایجاد کنند (خانیکوف ،١٣٧٥: ٢١١)؛ درحالی که انگلـیس در سال های پایانی عصر ناصری ، از بازرگانان هندی در ایران حمایـت مـی کـرد و آنـان پیشـرفت زیادی کرده بودند (سایکس ،١٣٦٣: ٢٣٢).
وی همچنـین در نامه ای در تاریخ ٢٨ شعبان ١٣١٧ به موضوع گرفتن تابعیت انگلیسی توسط بازرگانان ایرانی نیز چنین اشاره کرد: «برفرض اگر هم ایرانی رعیت خارجه بشود، بـاز مراجعـت نمایـد بـه وطـن خویش خوب است ؛ ولی هرسال ، ده ، بیست هزار با عیال و خانواده جلای وطن کـرده ، دیگـر نامی از مُلک خود نمی برند» (ِاستادوخ ،١٣١٦ق .