Abstract:
امروزه تکنولوژیهای دیجیتالی، نفوذ گستردهای در زندگی روزمره ما پیدا کرده و کنشهای ارتباطی و عادتهای متنخوانی و متنسازی ما را بازتعریف کردهاند. بر این اساس، ضرورت تغییر نقش ادبیات و گفتمان ادبی، در فضای رسانهای معاصر ایران و جهان عرب، احساس شده و گامهایی نیز در این جهت برداشته شده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و با هدف مقایسۀ تجربۀ ادبیات دیجیتال ایران و عرب، به بررسی نمونههایی از شعر و رمان دیجیتال در ایران و جهان عرب و شباهتها و تفاوتهای شکلی و محتوایی آنها پرداخته است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که علیرغم پیشیگرفتن تاریخی شعرا و نویسندگان دیجیتال ایرانی از عربها، شکاف دیجیتالی چشمگیری با کشورهای عربی وجود دارد. از سوی دیگر، باوجود شکاف زیاد بین ادبیات دیجیتال عرب و غرب، آثار و تألیفات قابل توجهی در برخی کشورهای عربی تولید شده است. این آثار ضمن اینکه فرایندهای خلق مشارکتی یا جمعی را فعالانهتر دنبال می کنند، از نظر زیباییشناسی و خلاقیتهای شکلی و محتوایی نیز قابل اعتنا هستند.
Nowadays, digital technologies have strongly influenced all aspects of our daily life via redefining our communicative practices and habits of text reading and textualizing. Accordingly, a need to change the role of literature and literary discourse in the contemporary media space of Iran and the Arab world has been felt and steps have been taken in this respect. By adopting a descriptive-analytical method, the present study sets out to make a scholarly account addressing the experience of Iranian and Arabic digital literature, exploring certain works produced by them comparatively, and discuss their degree of aesthetic creativity in terms of form and content. As the findings revealed, despite the historical precedence of Iranian digital poets and writers over Arabs, there is a significant digital division between Iran and Arab countries. Although the Arab countries are highly distant from digital literature of the West, they have produced aesthetically more creative literary works, compared to Iran. These works more actively follow the processes of participatory or collective creation, and being aesthetically creative in form and content.
Machine summary:
علیرغم این واقعیت که در دهههای اخیر تعداد زیادی از آثار ادبی و هنری دیجیتال در سطح جهانی پدید آمده و تلاشهایی برای تبیین و مفهومسازی آن در قالب فرایندهای تحقیقاتی صورت گرفته، ادبیات دیجیتال در محیط فکری و میدان تولیدات ادبی ایران هنوز ناشناخته مانده و بهعنوان یک مسئله شناخته نشده است.
پرسشهای پژوهش - بر اساس تحلیل تطبیقی نمونههای از متون ادبی دیجیتالی فارسی و عربی، بین این دو میدان تولید ادبی از نظر خلاقیتهای شکلی و محتوایی و ارزشهای زیباییشناختی چه شباهتها و تفاوتهایی وجود دارد؟ - وضعیت ادبیات دیجیتال در ایران و جهانعرب از حیث همگامی با تحولات جهانی این گونة نوظهور چگونه است و چالشهای پیشروی نویسندگان آنها کدامند؟ - با توجه به شکافیابی در پیشینه پژوهش، نویسندگان ایرانی و جهانعرب در تلاش برای ایجاد تعامل بین ادبیات و تکنولوژیهای دیجیتال با چه نوع خلأهای معرفتی، روششناختی و زیباییشناختی مواجه هستند؟ 4-1.
پیشینة پژوهش بررسی ادبیات پژوهشی موجود در ایران نشان میدهد که تا بهحال آثار چشمگیری در زمینۀ فرهنگهای دیجیتال و تحول دیجیتال در ایران تولید شده؛ اما ادبیات دیجیتال، کمتر مورد توجه ادبپژوهان ایرانی قرار گرفته است.
شکل 6 (به تصویر صفحه مراجعه شود) Salvador Dalí برایناساس، نوشتن ادبیات دیجیتال عرب و این نوآوریها، گواه روشنی بر تحتتأثیر بودن عربها از جهانیسازی و برداشتهای ادبی و انتقادی غربی است که نشان میدهد هم از حیث کمی و کیفی و هم در بعد شکلی و محتوایی در سطح بالایی نسبت به آثار ایرانی قرار دارند.