Abstract:
سفرنامهها یکی از انواع آثار ادبیـ تاریخی به شمار میروند که نگاه و نگرش نویسندهای را به مکانهای نو توصیف میکند. در این پژوهش، برآنیم به بررسی تصویر زنان ایران عصر صفوی در سفرنامة رافائل دومان، کشیش فرانسوی، با عنوان وضع ایران در سال 1660، دست یابیم. این اثر یکی از نخستین آثار به زبان فرانسه دربارة ایران عصر صفوی است و نویسندة آن، از جهت طول مدت اقامت در ایران (بیش از نیم قرن) در میان سیاحان اروپایی که به ایران سفر کرده بودند کمنظیر است، ضمن آنکه بر بسیاری از سیاحان مشهور فرانسوی همچون شاردن و تاورنیه فضل تقدم دارد. لذا تصاویر ایرانیان در این اثر در جایگاه تصاویر سرچشمه و تأثیرگذار بر تصویرپردازی دیگر سفرنامهنویسان فرانسوی محسوب میشود. در این زمینه دو پرسش اصلی این جستار عبارتاند از: دومان چه جنبههایی از زندگی زنان ایرانی را به تصویر کشیده است؟ دلایل نگرش ارزشگذارانة دومان نسبت به زنان ایرانی چیست؟ برای پاسخ به این پرسشها از دانش و روش تصویرشناسی بهره جستیم؛ از این رو، نخست براساس شاخصههای موضوعی تصویر زنان را در اثر دومان دستهبندی کردیم، شاخصههایی همچون: زنان اقلیتهای دینی، موقعیت زنان در درون و بیرون منزل، زنان رقاصه، مسائل مربوط به ازدواج و طلاق زنان و چندهمسری در خانوادههای ایرانی. پس از آن نگرش ارزشگذارانة دومان در هر موضوع را نسبت به زنان ایرانی تحلیل و ارزیابی کردیم و در این میان تا حدّی به بررسی چرایی این نگاه و نگرش براساس نشانههای درونمتنی و منابع تاریخی عصر صفوی پرداختیم. منظور از نشانههای درونمتنی عناصری همچون قیدها، صفتها، الفاظ و عبارات خاص و همچنین لحن نویسنده است. نتیجة تحقیق این است که غالب تصاویری که دومان از زنان ایرانی ارائه میکند بار معنایی منفی دارند. دلیل این نگرش منفی را میتوان نخست در هدف سفر او، بهعنوان یک مبلغ مسیحیت کاتولیک که مسلمانان را از نظر عقیدتی بر خطا میداند، جستوجو کرد. خودبرتربینی اروپایی او و فرودست دانستن ایرانیان، همچنین عقایدش دربارة زنان در جایگاه یک کشیش کاتولیک نیز در این نگرش مؤثرند. ضمن آنکه واقعیت جایگاه اجتماعی زنان در دورة صفوی را در نگاه منفی وی نمیتوان نادیده انگاشت.
This paper aims to study the image of Iranian women in the Safavid era within the work of French priest Raphael Du Mans entitled the Status of Iran in 1660 . This book is one of the first works written in French about Safavid Iran and its author is unique among European tourists who traveled to Iran due to the length of his stay in Iran (more than half a century) and is also more famous than many other French tourists like Jean Chardin or Jean-Baptiste Tavernier. The present research seeks to first thematically classify the descriptions that Du Mans presents of Iranian women, based on the knowledge and method of imagology and then analyze his evaluative attitude towards Iranian women in each of these themes. Then, the reasons for this attitude are investigated based on intra-textual and extra -textual components. For this purpose the images of women within his book are extracted and classified. These images include women of religious minorities, the position of women inside and outside the house, dancing women, issues related to women's marriage and divorce, and polygamy. Then, by referring to historical resources and also checking the intratextual signs based on imagology the positive or negative evaluation of the images and the context of their formation are analyzed and identified. The result of the research is that most of the images that Du Mans presents of Iranian women have a negative connotation; the reason for which can be found in the purpose of his trip his European sense of superiority and also his ideas about women as a Catholic priest. Most of the images presented in Raphael Du Mans 's book can be considered direct images, because the author has lived in Iran for many years and has made numerous observations
Machine summary:
در اين زمينه دو پرسش اصلي اين جستار عبارت اند از: دومان چه جنبه هايي از زندگي زنان ايراني را به تصوير کشيده است ؟ دلايل نگرش ارزش گذارانۀ دومان نسبت به زنـان ايرانـي چيسـت ؟ بـراي پاسـخ بـه ايـن پرسـش هـا از دانـش و روش تصويرشناسي بهره جستيم ؛ از اين رو، نخست براساس شاخصه هاي موضوعي تصوير زنان را در اثر دومـان دسته بندي کرديم ، شاخصه هايي همچون : زنان اقليت هاي ديني، موقعيت زنان در درون و بيرون منزل ، زنان رقاصه ، مسائل مربوط به ازدواج و طلاق زنان و چندهمسري در خـانواده هـاي ايرانـي.
به رغم اهميت اثر دومان در جايگاه يکي از نخستين آثار٢ به زبان فرانسه ، کـه زنـان ايرانـي عصر صفوي را از منظر خود توصيف کرده است ، تاکنون پژوهشي دربارة بررسي و تحليل زنـان از منظـر دانش تصويرشناسي در اين اثر مهم صورت نگرفته است و در اين جستار ما برآنيم از رهگذر پاسخ بـه دو پرسش زير زوايايي از اين مسئلۀ مهم را آشکار کنيم : دومان چه جنبه هايي از زندگي زنان ايراني عصر صفوي را به تصوير کشيده است ؟ دلايل نگرش ارزش گذارانۀ دومان به زنان ايراني عصر صفوي چيست ؟ بررسي پيشينۀ تحقيق محققان ايراني، احتمالا به دليل ترجمه نشدن کتاب دومان ، توجه چنداني به اين نويسنده و اثرش نداشته انـد و مقالات اندکي با موضوع زندگي و آثار او در دست است .