Abstract:
سید اجل شمس عمر بخاری،ار بخارا برخاست؛اما از آنجا که بخارا و بهطور کلی منطقهء ماوراءالنهر از روزگار فروپاشی سامانیان در دست سلسلهء ترکنژاد قراخانیان قرار گرفت و این وضعیت کمابیش تا حمله مغول به ایران ادامه داشت،آگاهیهای کمی از آن دیار در منابع فارسی زبان باقی ماند.چنانکه ایرانیان تنها از طریق نوشتههای رشید الدین فضل الله که تقریبا با سید اجل معاصر بود،با وی آشنا شدند و ظاهرا در ایران کسی چیزی بیش از آن دربارهء این وزیر ایرانیتبار مغولان چین نمیدانست.بهطور طبیعی،هرچه از روزگار زندگانی سید اجل گذشت به علت استقلال ایران و جدایی ایلخانان ایران از خاقان مغولی چین و جغتاییان حاکم بر فرارود این اطلاعات کمتر نیز شد.به طوری که وقتی یکی از نوادگان سید اجل در ایران قرن 10 ق16/ م به ذکر نسب خود تا به سید اجل بخاری پرداخت،کمتر کسی متوجه شد که منظور از این نیای بزرگ کیست؛یا اگر هم شد در منابع بعدی بازتابی نیافت.در روزگاران جدید و معاصر نیز به علت جدایی مطالعات ایرانشناسی از پژوهشهای مربوط به چین و عدم آشنایی این دو ملت کهنسال از زبان یکدیگر،این فرصت به دست نیامد و ظاهرا کسی متوجه وجود نوادگانی از سید اجل در ایران نگردید.مقالهء حاضر بر آن است تا به معرفی نوادگان وی در ایران بپردازد.
Machine summary:
"چنانکه ایرانیان تنها از طریق نوشتههای رشید الدین فضل الله که تقریبا با سید اجل معاصر بود،با وی آشنا شدند و ظاهرا در ایران کسی چیزی بیش از آن دربارهء این وزیر ایرانیتبار مغولان چین نمیدانست.
وی در همان کتاب از اهمیت لقب سید اجل در چین خبر داد به حدی که به روزگار تیمور قاآن(نوهء قوبیلای قاآنکه در سال 3921/396 به جای نیای خود نشست)این لقب در میان مغولان به معنای وزیر بزرگ به کار میرفت(همان:05-949).
آگاهیهایی که رشید الدین فضل الله دربارهء چین تحت سلطه مغول و صاحب منصبان آنجا مطرح کرد،در ایران روزگاران بعد نه تنها افزوده نگردید،بلکه به دلیل اسلام آوردن (2)-تاریخ تألیف کتاب در سال 0131/017 بوده است.
اگرچه میتوان در این مورد تردید کرد،اما این که خواندمیر در ذکر سلسله نسب پدربزرگ خود به نام پدر او،سید برهان الدین خاوندشاه که خود فرد برجستهای در میان معاصرانش بوده،اکتفا نمیکند و با وجودی که ظاهرا نامهای سه تن از آنان را هم نمیدانسته،اصرار بر رساندن نسب او تا به ششمین پشت داشته،خود مؤید آن است که نیای ششم میبایست به مراتب از میرخواند و سید برهان الدین مشهورتر و برجستهتر بوده باشد.
به این ترتیب،رشتهء انتساب میرخواند به سید اجل مبهم باقی ماند و معلوم نشد که بالاخره نسب وی به کدام یک از پسران سید اجل میرسید؟کدام یک از نوادگان وی بود که به بخارا بازگشت؟این بازگشت در چه زمانی و به چه دلیل یا دلایلی صورت گرفت؟آیا فرزندی وجود داشت که در ایران مانده باشد و به چین نرفته باشد؟متأسفانه،تا آنجا که جستوجو شد،در منابع فارسی و عربی موجود،پاسخی برای این پرسشها،نمیتوان یافت."