Machine summary:
"استرابون ضمن اشاره به وجود بیستوشش قوم در سرزمین آلبانیا(اران)مینویسد که هر قبیله زبان خاص خود را داشت و مردم آن سرزمین به بیستوشش زبان، سخن میگفتند.
اکادمیسین بارتولد معتقد است که ارانیها،دارای آثار مکتوب خویش بودند و کتاب مقدس(انجیل)،به زبان ارانی ترجمه شده بود01با این وصف طی گذشت زمان،نه تنها خط و کتابت،بلکه زبان آنان نیز از میان رفت.
جز از مدارس دولتی و خصوصی،حتی در مکتب خانههای قفقاز نیز شاگردان به پارسی درس میخواندند و این زبان را وسیله ارتباط میان خود میدانستند.
حال آنکه پس از نفوذ ترکان در پهنهء قفقاز، نه تنها گروههای قومی ایرانی زبان،بلکه عناصر غیرایرانی ساکن قفقاز نیز پارسی را عنوان زبان کتابت و رابطهء رسمی میان خود پذیرا شدند.
تاتها قوم ایرانی کوچکی هستند که در قفقاز سکنی دارند و زبان آنها تاتی است.
و. میللر،با آنکه 68/3 درصد اهالی لنکران،28/4 درصد اهالی جوند، 68/4 درصد اهالی آستارای جدا شده از ایران،03 درصد اهالی موسی لی و 1/2 درصد اهالی ورگه دوران،تالشی هستند،مع هذاغ گروههای معینی این قوم ایرانی کهن را به خاطر رضایت بعضی ناسیونالیستهای ترکی زبان قفقاز،مستحیل و منقرض تلقی میکنند.
آن بخشی از مردم تالش که در جمهوری آذربایجان سکنی دارند،همانند تاتها،لاهیجها و دیگر مردم ایرانی زبان آن سرزمین از تحصیل به زبان مادری و نیز از تحصیل به زبانفارسی محرومند.
زمانی درس خواندههای اقوام ایرانی زبان ساکن قفقاز دوزبانی بودند و جز از زبان قومی زبان پارسی را نیز میدانستند،چنانکه از اشعار و نوشتههای آنان پیداست.
Narodi Kavkaza,Tom II,Moscow,1962,str."