Abstract:
«ایمان» عبارت است از: اعتقاد، دلسپردگی و تعهد به یک حقیقت قدسی. ایمان به خداوند به عنوان اصل بنیادین در همه ادیان الهی، مستلزم ایمان به عالم غیب، وحی و حیات پس از مرگ است. از دیدگاه متألهان اسلامی، ایمان مبتنی بر معرفت است و «عقل»، که قوه فهم و تفکر بشری است، راه عادی و عام معرفت است. در این دیدگاه، اصول ایمانی از راه عقل، هم قابل اثباتند و هم قابل تبیین، و در نتیجه، با عقل سازگار و هماهنگند. از اینرو، فلاسفه و متکلمان اسلامی با اتکا بر توانایی عقل بشری در فهم دین، به تبیین مفاهیم دینی و اثبات باورهای بنیادین دینی پرداخته و نوعی الهیات عقلانی پدید آوردهاند.از سوی دیگر، شکی نیست که عقل آدمی مانند وجود او محدود و متناهی است و درک همه وجوه حقایق نامتناهی، فراتر از توان عقلانی بشر است. از اینرو، عرفای اسلامی با تأکید بر محدودیت عقل آدمی، بدون اینکه اعتبار و ارزش آن را انکار کنند، راه دل و تجربه باطنی را برای شناخت حقایق قدسی در پیش گرفتهاند. در دیدگاه عرفانی نیز هرچند شناخت نامتناهی فراتر از درک عقل است، اما رازی که ناسازگار با عقل و در تعارض با آن باشد، وجود ندارد. بدینسان، هم میتوان تفاوت دیدگاه اسلامی و مسیحی را دریافت و هم به وجوه تشابه آنها توجه نمود.
Machine summary:
"البته در تاریخ اسلام گروههایی از متکلمان و اهل حدیث را میتوان یافت که از جمع بین ایمان و عقلانیت ناتوان بودهاند، اما پیدایش این گروهها مانند پیدایش بسیاری دیگر از فرقهها معلول عللی سیاسی، اجتماعی و به طور عام علل بیرون دینی است که در جای دیگر باید از آن بحث نمود.
قرآن برای تأیید حقانیت دین و دعاوی انبیا، برای شناخت خدا و صفات او، و برای فهم حیات پس از مرگ، به تفکر دعوت نموده و در مواردی خود به استدلال و رفع شبهه پرداخته است؛ مثلا، قرآن خلقت آسمان و زمین، نظم کائنات و تدبیری را که در ساختمان موجودات، به ویژه جانداران و انسان، به کار رفته نشانههای وجود خدا و حکمت و علم و قدرت وی دانسته و خردمندان را به تأمل و تدبر در این نشانهها دعوت نموده است: (إن فی خلق السماوات والأرض واختلاف اللیل والنهار والفلک التی تجری فی البحر بما ینفع الناس وما أنزل الله من السماء من ماء فأحیا به الأرض بعد موتها وبث فیها من کل دآبة وتصریف الریاح والسحاب المسخر بین السماء والأرض لآیات لقوم یعقلون.
البته این سخن به آن معنا نیست که همه تعالیم دین باید مطابق فهم عقلی انسان باشند، بلکه لازم است تعالیم دین مخالف یافت قطعی عقل نباشند.
عرفان اسلامی و عقل یکی از تعالیم بنیادین قرآن این است که بسیاری از حقایق، فوق عقل انسانیاند و برای فهم آنها علاوه بر تفکر، باید به تهذیب نفس و تصفیه دل پرداخت."