Abstract:
در این مقاله به توصیف ساختمان مصدر در سه گونهء عمدهء گویش تالشی،یعنی گونههای شمالی،مرکزی و جنوبی،پرداخته و موارد تفاوت آنها را نیز نشان دادهایم.نشانههای مصدری در تالشی عبارتاند از /-e/ و /-ie/ ،که در کاربردهای کهنتر این نشانهها به صامت /y/ مختوم بودهاند. ساخت مصدر در گویش تالشی اغلب بر دو پایهء متمایز،یعنی مادهء ماضی و مادهء مضارع، بنا شده است؛با این حال،نظام تصریفی دو بنی مصدرها در گویش تالشی به نفع مادهء مضارع فعلها در حال تغییر و تقلیل است.مصدرهای جعلی،مجهول،گذرا،پیشوندی و ترکیبی از جمله مواردی است که،در این مقاله،ساختمان دستوری آنها در گونههای مختلف تالشی بررسی شده است.پیشوندهای مصدری(فعلی)تالشی،به خلاف تعداد محدودشان،حوزهء عمل بسیار گستردهای دارند؛چنانکه به کمک آنها مجموعا حدود چهارصد مصدر پیشوندی ساخته شده است.اغلب مصدرهای ساده شکل پیشوندی نیز دارند و برخی از مصدرهای ساده با تمامی پیشوندها به کار میروند. در پایان این گفتار،فهرستی از مصدرهای ساده و پیشوندی تالشی مرکزی ضمیمه شده است تا چشماندازی روشن از تواناییها و گسترهء کمی این واژهها نسبت به امکانات متناظ آن در زبان فارسی و دیگر گویشهای ایرانی فراروی علاقهمندان زبانپژوه قرار گیرد.
Machine summary:
"اما در تالشی جنوبی و همچنین شمالی به آخر مادهء مضارع فعلها نیز اضافه میشود: مصدر\تالشی شمالی\تالشی مرکزی\تالشی جنوبی شنیدن\ mae?s-e \ mae?s-t-e \ mae?s-e تراشیدن\ tos?-e \ tas?-t-e \ tas?-e رهیدن\ rae?x-e \ rae?x-e?st-e \ rae?x-e کوبیدن\ ku-e \ ku-st-e \ ku-e نشانهء دوم (-ie) ،که اغلب به دنبال مادهء مضارع فعلهای گذرا میآید،در تالشی شمالی،بسامد بالایی دارد؛در تالشی جنوبی بهندرت به کار میرود اما،در برخی مناطق تالشی مرکزی،به ویژه در منطقهء خرجگیل5اسالم،استفاده از آن قابل توجه است: مصدر\تالشی شمالی\تالشی مرکزی\تالشی جنوبی خوابانیدن\ xe?s-avn-ie \ xe?s-avn-e?st-e \ xe?s-ave?n-d-e دریدن\ pe-zarn-ie \ pe-zarn-e?st-e \ pe-zare?n-d-e خاراندن\ xarn-ie \ xarn-e?st-e \ xare?n-d-e جوشاندن\ t'avn-ie \ t'avn-e?st-e \ t'ave?n-d-e به نظر میرسد این نشانهها صورت جدید /-ey/ و /-iey/ باشند که آن خود شکل تحول یافتهء نشانهء مصدری در ایرانی باستان است.
3 مصدرهای ناگذرا و گذرا رابطهء مصدرهای ناگذرا و گذرای اصلی در تالشی مانند فارسی سماعی است: ناگذرا/گذرا رفتن s?e برزمین زدن fae?nde بیرون آمدن bae?rme زدن z?e زیر چیزی قرار گرفتن J?imae?nde دیدن vinde افتادن ge?ne?ste بافتن vae?te آمدن ame شنیدن mae?ste ساختمان اغلب مصدرهای ناگذرا جعلی در تالشی مرکزی به شکل زیر است: مصدر ناگذرا- ist+e +مادهء مضارع گیر کردن ger-ist-e خیس شدن dae?-xe?s-ist-e سرد شدن a-ser-ist-e خراشیده شدن J?i-ter-ist-e تکان خوردن lek-ist-e بسته شدن bend-ist-e البته ساخت فوق در اصل شکل مجهول8مصدرهای گذراست که به مرور زمان معنی مجهول آنها کمرنگ شده و،در تقابل با مصدرهای گذرا،معنی و کاربرد لازم پیدا کردهاند."