Abstract:
خوارزمشاهیان ( حک .٤٩١-٦٢٨ق ) برای پیشبرد اهداف خود نظامی اداری پدیـد آوردندکه دیوان وزارت درآن به عنـوان نقطـه پیونـد سـلطان و دیگـر تـشکیلات اداری ودیوانی بود. وزیر، درراس تشکیلات دیوانی پـس از سـلطان ایفـای نقـش می کرد. وزیرانی با خصائص وتوانایی های متفـاوت نظـام اداری خوارزمـشاهیان را برعهده داشتند که برخی از آنان درواپسین روزهـای امپراتـوری ایـن دولـت ، بـه سبب سوء استفاده های مالی و حفظ منافع فردی و ثروت اندوزی ، نظـام اداری و حکومتی را به سراشیبی ضعف افکندند. دراین نوشتار دیوان وزارت و نقش آن در نظام دیوانی خوارزمشاهیان بررسی می شود.
Machine summary:
١- اخبار مصر تألیف مسبحی : یکی از مهم ترین و کهن ترین منابع تاریخ سیاسی و اجتماعی دورٔە فاطمیـان کـه مأخـذ بسیاری مورخان دیگر، چون مقریزی و ابن تغری بردی بوده ، کتاب اخبار مصر و فضائلها و عجائبها و طوائفها و غرائبها و مابها من البقاع و الآثار و سیر من حلها و حل غیرها مـن الولاة و القضاة و الائمة و الخلفاء نوشتۀ عزالملک محمدبن عبیدالله بن احمدبن عبدالعزیر المسبحی (٣٦٦-٤٢٠ق ) است .
کتاب اخبار مصر مسبحی کـه بـه صـورت روزشـمار٣، حـوادث پنجاه سال از خلافت فاطمی در دورٔە حیات مؤلف (شامل حوادث خلافـت العزیـز بـالله ، الحاکم بامرالله و پنج سال اول خلافت الظاهر لاعـزاز دیـن الله ) را دربرداشـته ، بـه جهـت اشتمال بر جزئیات حوادث و تبیین اوضاع اجتماعی و اقتصادی مصر، از مهم ترین منـابع ١.
مقریزی به ویژه در روایات مربوط به آداب و رسوم و جشن ها (احتفالات ) و برخی داده های تاریخ اجتماعی دورٔە وزارت مأمون بطـائحی ، بـه اخبار ابن مأمون اعتماد کرده است .
ابن طویر این کتاب را در دورٔە صلاح الدین ایوبی نگاشته و ظاهرا هدف از تألیف ایـن کتاب مقایسۀ نظام دولت فاطمی با دولت ایوبی بوده ، اما آنچه باقی مانده و به دسـت مـا رسیده ، تنها متعلق بـه دورٔە فـاطمی اسـت و اخبـاری از دولـت ایـوبی در کتـاب دیـده نمی شود.
٦- المنهاج فی احکام خراج مصر، تألیف مخزومی با اینکه اطلاعات اندکی در باب نظـام اقتـصادی و تـشکیلات مـالی در دورٔە فـاطمی در دست است ؛ اما چند کتاب مهم به طور ویژه در ایـن بـاب بـه دسـت مـا رسـیده اسـت .