Abstract:
در گنجینۀ گهربار ـ اما ناشناختۀ ـ ادب فارسی، حماسه های دینی که به دلاوری های مولای متقیان علی علیه السلام پرداخته اند، فراوان ند که بسیاری از آن ها با نام عام «حملۀ حیدری» سروده و تدوین شده اند. در این مقال به معرفی منظومة «غزوات» اثر میرزا ابوطالب فندرسکی پرداخته ایم.در معرفی این منظومه دو نکته قابل ذکر است: اول آنکه تا قبل از تصحیح این اثر، همة ادب پژوهان آن را با عنوان«تکملة حمله حیدری» اثر «باذل مشهدی» می شناختند؛ حال آنکه اثری مستقل بوده که سال ها قبل از حمله حیدری سروده شده است. نکتۀ دوم، اهمیت اثر از جهت تاریخی است؛ صحت و انطباق مطالب آن با منابع معتبر تاریخی، کم نظیر ـ بلکه بی نظیر ـ است و به همین دلیل با بسیاری از حماسه های دینی که به افسانه و خرافه گرایش دارند، تفاوت دارد.
Machine summary:
[3] و بعد از آن، بعضی نظر خلاصة الکلام را مطرح کرده اند؛ مانند مرحوم گلچین معانی در تذکرۀ پیمانه[4] و حماسه های دینی[5] و بعضی هم مانند مرحوم آقا بزرگ[6] و صاحب ریحانة الادب[7] نظر ریاض العلما را پذیرفته اند؛ یعنی میرزا ابوطالب را نوة میرزا ابوالقاسم فندرسکی، حکیم نامدار دوره صفویه، معرفی کرده اند.
». [10] می بینیم که صاحب ریاض العلما، او را نوۀ ابوالقاسم فندرسکی می داند؛ ولی در نسب نامۀ سادات فندرسک، نام پدربزرگش«میرزا شرف» ذکر شده است؛ این دوگانگی را چگونه می توان توجیه کرد؟ شاید بهترین جواب همان حرفی است که استاد عبدالحسین حائری بیان کرده اند: «میرزا ابوطالب، دختر زادۀ میرزا ابوالقاسم فندرسکی است».
اما چرا چنین اشتباه فاحشی در منابع تاریخ ادبیات ما صورت پذیرفته است؟ در سال 1135ق نسخه ای از کتاب غزوات به دست شخصی به نام نجف (که ظاهرا از خادمان حرم حضرت علی علیه السلام در نجف اشرف بوده و آرزوی کامل کردن حملۀ حیدری را در سر داشته است) می افتد؛ کتابی که وقایع خلافت امام علی علیه السلام ـ یعنی زمان بعد از مرگ خلیفۀ سوم ـ را به نظم درآورده است؛ دقیقا همان جایی که کار باذل ناتمام مانده است.
علی ابراهیم خان بنارسی، متخلص به خلیل (1198ق) نیز در تذکرۀ خلاصة الکلام به عجیب بودن این مطلب اشاره می کند: سید ابوطالب فندرسکی اصفهانی، همشیره زادۀ فاضــل الباذل میرزا ابوالقاسم فندرسکی است که احوالش در تذکره ها مذکور نیست؛ داستان خلافت حضرت امیرالمؤمنین امام المتقین شاه اولیا علیه السلام را به سلک نظم درآورده و محاربات آن حضرت را که با قوم شقاوت آثار بغاوت شعار روی داده بود علی التفصیل تا عهد شهادت آن جناب، در آن مذکور کرده.