Abstract:
خرما یکی از مهمترین اقلام صادرات غیر نفتی ایران است که صادرات آن قدمت طولانی دارد. ایران از نظر صادرات خرما همواره در سطح جهان رتبه اول یا دوم را به خود اختصاص داده است. هدف از این پژوهش شناسایی و میزان تاثیرگذاری عوامل موثر بر توسعه صادرات خرما با استفاده از مبانی نظری توابع تقاضا و عرضه صادرات، با تکیه بر تکنیکهای اقتصاد سنجی بوده است. همچنین با محاسبه کششهای قیمتی و درآمدی، نقش قیمتهای نسبی، درآمد کشورهای وارد کننده، نرخ ارز، تولید جهانی خرما و غیره در صادرات این محصول بررسی شده است. جهت تخمین توابع عرضه و تقاضای صادرات از سیستم معادلات همزمان و آمار سری زمانی سالهای 1350-82 وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بازرگانی استفاده گردیده است. در این راستا با به کارگیری آزمون ریشه واحد و فیلیپس- پرون، همگرایی متغیرها بررسی شده که نتایج نشان می دهد متغیرهای موجود در مدل در دراز مدت با یکدیگر ارتباط دارند. الگوی معادلات نیز در دو حالت اولیه و شرایط همگرا تخمین زده شدند. نتایج حاصل از تخمین نشان می دهد که در تابع تقاضای صادرات خرما، متغیرهای عرض از مبدا، قیمت نسبی صادرات خرما، نرخ واقعی ارز، میزان تولید خرما در سایر کشورها، میزان صادرات خرما و متغیر مجازی جنگ معنی دار شده اند. در تابع عرضه صادرات خرما نیز متغیرهای عرض از مبدا، مقدار صادرات، مقدار صادرات تاخیری، قیمت عمده فروشی داخلی، تولید داخلی خرما و ارزش صادرات تاخیری و متغیر مجازی جنگ معنیدار شده اند و لذا جزو متغیرهای تاثیرگذار محسوب می شوند. در این بررسی همچنین کشش قیمتی کوتاهمدت تقاضای صادراتی برابر 0.53- محاسبه گردید که کوچکتر از کشش قیمتی دراز مدت (1.18-) است. کشش قیمتی کوتاهمدت برای عرضه صادرات خرما نیز معادل 7.21 براورد شد.
Machine summary:
"la te & ihgiddeS( : (3) t3U+1-tXn15C+tWn14C+tREn13C+tWYn12C+t)WXP/XP(n11C+0C tXn1 t2U+t1UY-t3U که در آن X مقدار تقاضا جهانی برای صادرات، XP شاخص قیمت صادراتی کالا، WXP شاخص قیمت صادراتی کالای رقیب، WY متوسط وزنی درآمد واقعی کشورهایواردکننده، RE نرخ واقعی ارز، W مقدار تولید کالا در سایر کشورها، t3U جمله اخلالمعادله نهایی، 11U جمله اخلال معادله اولیه تقاضای صادرات بدون تعدیل و 12U جملهاخلال معادله تعدیل است.
در این باره ضریب محاسبه شده نشان میدهد،وقتیمیزان تولید خرما در سایر کشورها یک درصد افزایش یابد،میزان تقاضای صادرات خرمای ایران 0/09 درصد کاهش خواهد یافت.
ضریب متغیر مجازی شروع جنگ )95D( درسطح یک درصد معنیدار شده و مقدار آن برابر 1/35-به دست آمده که علامت آن مطابقانتظار بوده است؛چرا که با شروع جنگ تحمیلی و تحریمهای اقتصادی و تبلیغاتی علیه کشور،میزان تقاضای صادراتی برای همه کالاها از جمله خرما کاهش یافت.
علامت محاسبه شده این ضریب نیز مطابقانتظار است و در کل نشان میدهد هرگاه قیمت عمدهفروشی خرما افزایش یابد،صادرکنندگان ترجیح میدهند خرما را در بازارهای داخلی عرضه کنند که عملا میزان عرضهصادرات کاهش مییابد.
اما ضریب متغیر تأخیری صادراتخرما )1-X( در سطح 10 درصد معنیدار و مقدار آن برابر 0/63 براورد شده است که نشانمیدهد هرگاه صادرات سال قبل خرما یک درصد افزایش یابد،میزان قیمت صادرات خرما0/63 درصد افزایش مییابد.
این ضریب با علامتمنفی مطابق انتظار است و نشان میدهد هرگاه شاخص قیمت عمدهفروشی داخلی یکدرصد افزایش یابد،میزان قیمت صادرات خرما 2/21 درصد کاهش مییابد.
نتیجهگیری کلی این مطالعه آن است که عواملی چون قیمت نسبی صادرات خرما،نرخواقعی ارز و مقدار صادرات خرما اثر مثبت و معنیدار ولی متغیرهای تولید خرما در سایرکشورها و متغیر مجازی شروع جنگ تحمیلی آثار منفی برتقاضای صادرات خرمای ایرانداشتهاند."