Abstract:
فاصله سالهای 1163- 1209 ه. ق، مقارن است با دوران حکومت زندیه که با ظهور کریم خان و تشکیل حکومت زندیه پایه گذاری شد. این پژوهش بر آن است تا با شناسایی ویژگیهای اصلی سازمان تشکیلات حکومتی زندیه، تاثیرات آن را بر روند سقوط دولت زند بررسی کند. نظام سیاسی، اجتماعی و اقتصادی متمرکزی که کریم خان بنا نهاده بود با مرگ او از هم فرو پاشید و زمینه برای ظهور مدعیان جدید در عرصه سیاسی– نظامی کشور فراهم آمد. اما خیلی زود مشخص شد که آنان نه تنها توان اداره کشور را ندارند، بلکه خود نیز در برابر رقیبان قدرتمند توان ایستادگی نداشتند. لذا در دوره پس از کریمخان، هیأت حاکمه نه تنها توان حل این مشکلات را نداشت، بلکه با اقدامات خودسرانه و فشار مالیاتی، مردم را از خود راندند. چرا که برای مقابله با رقیبان و جمع آوری سربازان به پول بیشتری احتیاج داشتند و این وضع برای مردم و بازاریان قابل تحمل نبود.
Machine summary:
"» 1 هر چند وکیل با انتخاب عنوان وکیل و عدم استفاده از عنوان پادشاه خود را طرفدار تودۀ مردم نشان داد و امنیت و آرامش را به کشور بازگرداند ولی با عدم به کار گیری عنوان پادشاه فاصله ای میان خود و درباریان اش برقرار ننمود و این امر باعث گردید تا حتی در زمان خود کریم خان افرادی چند از خویشان و نزدیکانش مدعی سلطنت گردند و افراد بالقوه قدرتمند و مدعی چه در داخل حکومت زندیه و چه در خارج آن و در میان قبایل منتظر روزی باشند تا بتوانند دوباره گردن کشی نموده و شورش نمایند.
با مرگ کریم خان، قدرت نهفته وزرا نیز بر اثر بی توجهی و بی لیاقتی جانشینانش روز به روز افزایش یافت، آن چنان که شخص با کفایت و دور اندیشی چون علی مراد خان زند که به خوبی از قدرت و نارضایتی بزرگان و حتی مردم فارس آگاهی یافته بود، برای جلوگیری از قدرت یابی بیشتر بزرگان و وزرای فارس و ایجاد شورش و آشوب بر ضد حکومت زندیه مجبور شد تا پایتخت را از شیراز به اصفهان منتقل نماید و به همراه خود بزرگان فارس را به همراه ببرد تا آنها را به نحو مؤثری تحت نظارت خود داشته باشد.
3 این امر نشان می دهد که توجه خاندان زند به جنگهای بیهوده درون خاندانی، از طرفی اشخاص لایق و کارآزموده این خاندان را از میان برد و از طرف دیگر راه را برای قدرتمند شدن اشخاص موقعیت طلبی چون حاجی ابراهیم خان و حاجی علی قلی خان کازرونی که شخص اخیر به یاری «صید مراد خان و ویس مراد خان و یاری خان برادران صید مراد خان، بر او محمد حسن اعتماد السلطنه، صدر التواریخ، تصحیح محمد مشیری، چاپ دوم (تهران: شرکت چاپ گلشن، 1357)، صص 16-18."