Abstract:
مقاله حاضر به تحلیل تاریخی چگونگی کلنی سازی روس ها در نواحی شمال شرقی ایران در اوایل قرن بیستم می پردازد. این اسکان ها در واقع در حصه روس ها بر مبنای معاهده 1907 به طور صلح آمیزی بین روس و انگلیس حل و فصل شد. کلنی سازی اراضی ایران توسط روسها به معنی متفاوت آن، نخست به وسیله روستاییان روسی در سال 1907 آغاز و در سال های 1914-1912، تبدیل به خواست و سیاست دولت روس در ایران شد و از آن پس موجبات تشویق مهاجرت ها را فراهم آوردند. وزارت کشاورزی، وزارت خارجه و وزارت نیرو های مسلح روسیه با همکاری یکدیگر این سیاست را اجرایی کردند. در طول جنگ جهانی اول، اداره مستعمرات روس سازوکارهای تملک زمین در نواحی مزبور را تسریع کرد. این روند با انقلاب فوریه 1917در روسیه کند گردید، و با کودتای بلشویکی در همان سال به حیات کم و بیش کوتاه این سیاست خاتمه داده داده شد. پرداختن به چگونگی مهاجرت، سازوکار های اسکا ن و استملاک، مناطق و روستاهای روسی میان قره سو و استر آباد، از جمله محور های این پژوهش است. همچنین این مقاله به چگونگی روابط مؤسسه های روسی مجری این طرح با مقامات ایرانی خواهد پرداخت. در انتها، پرسش های مانده برای تحقیقات بیشتر پیشنهاد می گردد. شایان توجه است که منابع سه گانه روسی، انگلیسی و ایرانی به شکل مقایسه ای مطالعه شده اند. در این میان، منابع روسی در این زمینه برای نخستین بار در آزمون پژوهش تحلیل شده اند.
This paper analyzes the history of Russian settlements in the northern provinces of Iran in the early 20th century. These settlements developed in what was defined as the Russian sphere of influence by the Anglo-Russian Convention of 1907 and، unlike in the Caucasus of Central Asia، preceded a military conquest. Russian colonization in Iran started as a spontaneous peasant migration in 1907 and by 1912-1914 turned into a state – encouraged and state – assisted colonial enterprise marked by a close cooperation between the Ministries of Agriculture، Foreign Affairs and the Military. During the First World War، the Russian colonial administration sought to take advantage of the situation and accelerate the colonization of the occupied lands. The process was stalled by the February revolution of 1917. The Bolshevik coup in October 1917 abruptly ended the short-lived Russian colonial venue.
The article discussed the emergence and location of Russian villages، the numbers and social background of the settlers، their motives for emigrating، and their methods of land acquisition in Iran. It analyzes settlers’ relations with the local Iranian authorities and peasants and their impact on local affairs. The article also poses questions for further research of Russian colonization of Iran. It draws upon a variety of Iranian and Russian sources and relies heavily on archival materials. To the best of the authors’ knowledge، this is the first scholarly work to address Russian colonization of northern Iran.
Machine summary:
در عین حال، در زبان روسی نیز منابع منتشر شدة اندکی در مورد طرح اسکان و کلنی سازی مستقیم روس ها در ایران وجود دارد: چند سفرنامه روسی که به طور مختصر به موضوع اشاره میشود (Logofet, 1903: 193-227 & Solovkin, 1916 ) به طور مشخص در سال 1915/1334، بی.
در عین حال، تا اوایل قرن بیستم، تملک سرزمینها و روستاهای متعدد توسط اتباع روس هیچ گاه به عنوان سازو کار مستقیم و آشکاری جهت انتزاع اراضی ایران تلقی نشد، اما از آن پس که نوعی توافق ضمنی بین روس و انگیس بر سر تعیین منطقة نفوذ در ایران صورت گرفت، مسأله کلنی سازی در دستور کار روسها قرار گرفت (نورائی، 1388: 314-303) و بعد از آن به طور علنی اتباع رسمی خود را به مهاجرت به ایران تشویق کردند.
به نظر میرسد مسأله اسکان اتباع روس در ایران، یکی از مهمترین موضوعهایی باشد که در مجلس دوماDuma)) روسیه در اوایل سال 1912/1331 مورد بحث قرار گرفت (Voshchinin, 1912)؛ چرا که در اوایل قرن بیستم، امور ایران که به طور اسمی به عنوان کشوری مستقل اداره میشد، مناسب جاه طلبیهای روسیه بود.
(Chirkin in RGIA, fond 391: 21) اسناد کنسولی بریتانیا رقم خاصی در این زمینه ارائه نمی دهند، اما این منبع اشاره دارد که در ماه های اول سال 1913/1332 یکصد خانوار روسی وارد منطقه شده و در اراضی نه چندان وسیع شیرنگ مشغول استملاک زمین شدند (Burrell, 1997, vol5: 503).