Abstract:
دولت صفوی، در پی تحقق آرمانشهرهایی بوده که ریشه در باورها و اعتقادات اسلامی داشته است. گذشته تاریخی شهرهای صفوی گویای اهمیت آنها به عنوان مکانهایی جهت تجسم سمبل ها و نمادهاست؛ سمبل هایی که علاوه بر تداعی مفاهیم اعتقادی، نمایش دهنده قدرت دولت حاکمه و نمادهایی هویت دهنده به شهر بوده اند. در تاریخ شهرسازی صفوی، ازجمله عناصر نمادین، خیابان (چهارباغ)های عریض و مستقیمی است که از عناصر اصلی توسعه و بهسازی شهرها در این عصر بوده اند. در سابقه تاریخی شهر مشهد نیز به احداث خیابان چهارباغ در زمان شاه عباس صفوی و به منظور بهسازی شهر اشاره شده است که در این مقاله به تفصیل به این مهم پرداخته خواهد شد. بخش ابتدایی این مقاله به توضیح درباره سابقه تاریخی شهر مشهد، بخصوص در عصر صفوی، و همچنین جایگاه منحصر به فرد حرم مطهر در شهرسازی این شهر اختصاص دارد. این مقاله سپس با تکیه به برخی اسناد تاریخی و مطالعات تحلیلی، به تاریخ، چگونگی احداث و همچنین ساختار و ویژگیهای کالبدی، عملکردی و ذهنی خیابان چهارباغ شهر مشهد اشاره می نماید. قسمت بعدی مقاله به بررسی میزان تشابه خیابان چهارباغ شهر مشهد با چهارباغ اصفهان می پردازد. نتیجه گیری این مقاله گویای تشابه خیابان چهارباغ شهر مشهد و چهارباغ اصفهان در پیروی از اصول واحدی است که متناسب با شرایط مکان و عناصر موجود در سایت به کار گرفته شده اند.
The aim of the Safavid architecture and urban design was to establish an ideal city based on Islamic beliefs and ideologies. Safavid cities included some symbols with religious significance، power of government and identity- giving. During the Safavid Period، wide and straight streets، major symbolic elements، were used to develop and improve new cities. The same design has been used in the city of Mashhad during Shah Abbas’ reign.
This paper introduces one of the special streets in Mashhad. The first part of this paper introduces Mashhad’s history during the Safavid period and the special position of Imam Reza’s Holy Shrine. The latter part of the paper focuses on historical documents and analytical studies in order to explain a number of physical، functional and subjective features of Mashhad street; charbagh. Finally، the paper aims to highlight similarities of Mashhad's charbagh with Isfahan’s charbagh. The study shows that Mashhad’s charbagh and Isfahan’s charbagh have similar origins، yet these origins have been used in accordance with the site conditions and existent elements.
Machine summary:
2- احداث خیابان(چهارباغ)شهر مشهد در عهد شاه عباس صفوی با توجه به اسناد تاریخی مشخص میگردد که طی عصر صفوی و تا قبل از حکومت شاه عباس، شهر مشهد؛ بجز اقدامات مرتبط با دیوار شهر که جنبه امنیتی داشته است، از هیچ اقدام و طرح مؤثری در مقیاس شهر برخوردار نبوده1 و بیشتر اقدامات انجام شده در این عصر در راستای توسعه و بهسازی حرم مطهر بوده است.
چنین به نظر میرسد که سابقه تاریخی استفاده از خیابانهای مستقیم و از پیش طراحی شده که ردیف درختان در طرفین آن (رجوع شود به تصویر صفحه) کاشته شده اند(مطابق با الگوی محور باغ ایرانی)؛ ریشه در باغ شهرهای عصر تیموری دارد و در عصر صفوی این شیوه خیابان سازی به صورتی متفاوت(خیابان، به عنوان فضای عمومی چندمنظوره) در چهارباغ اصفهان استفاده شده است.
ق(مطابق با بیست و ششمین سال سلطنت شاه عباس) انجام شده است، اسکندر بیک منشی به چگونگی احداث و توصیف ویژگیهای خیابان (چهارباغ) اصلی شهر اشاره میکند: «خیابانی از دروازه غربی شهر تا شرقی طرح فرمودند که از هر طرف به صحن مبارک رسیده از میان ایوانها بگذرد و چون ساکنان مشهد مقدس معلی و زوار روضه متبرکه از قلت آب در عذاب بودند، آب از انهار چشمه جلست و قنوات مجددا احداث کرده آن حضرت به شهر درآورده نهری در میان خیابان و حوضی بزرگ در وسط صحن موسع مذکور احداث فرمودند که آب از حوض گذشته به خیابان شرقی طرف پایین پای مبارک جاری گردد»( همان: 1409).