Abstract:
امروزه شرحها نزد خوانندگان و علاقهمندان به متون ادبی از نقش و جایگاه ویژهای برخوردارند. اهمیت روزافزون شرحها در فرایند فهم مخاطبان از آثار ادبی و رونق بازار شرحنویسی، بهویژه در دهههای اخیر، باعث شده است تا شارحان مختلفی با سطح دانش و توانایی متفاوت، به کار شرحنویسی بر متون بپردازند که نتیجه آن آشفتگی بازار شرحنویسی در این دوره است. این نوشتار با هدف ساماندهی به بخشی از مباحث شرحنویسی، درصدد است تا با بررسی شروح منتشر شده در دهههای گذشته، مهم ترین نقاط ضعف آنها را بررسی و تحلیل نماید. به همین منظور، بیش از 250 مورد از شرحهایی که در فاصله سالهای 1300 تا 1387 به رشته تحریر درآمدهاند، مورد مطالعه و بررسی قرارگرفتهاند و تلاش شده است تا مهم ترین آسیبها و مشکلات موجود در آنها، طبقهبندی، توصیف و تحلیل شوند و در پایان، ویژگیهای شرح مطلوب و شارح خوب، بیان گردد. این مقاله، مهم ترین نقاط ضعف شروح را با ذکر شواهد از شروح گوناگون، در هفت محور کلی مورد بررسی قرار میدهد: 1- کاستیهای محتوایی؛ 2- رویکرد نامناسب در شرح؛ 3- ناهماهنگی ساختار ظاهری شرح با نوع اثر و اهداف شارح؛ 4- کمتوجهی به دانستههای مخاطبان؛ 5. دقیق نبودن یا نادرستی توضیحات 6- بیان پیچیده و زبان نارسا؛ 7- نارسایی مقدمهها.
Today commentary work has a significant role and place among the readers of Persian literary texts and those interested in them. The growing importance of commentary works in helping the readers understand and popularity of commentary works، notably in recent decades، has caused different commentators with different knowledge level and abilities to write comments and foster this disorganized market. This study intends to investigate the published commentary works in the past decades، analyze their week points. To do so، over 250 works، which have been written and published between 1300 AP (circa 1921 AD) and 1387 AP (circa2008 AD) and an attempt has been made to classify، describe، and analyze their most important problems and week points، and at the end، the most important items of best commentary and best commentators have been explained. This article intends to analyz the most important problems and week points of commentary works، which can be summarized in seven broad categories: 1) content shortcomings; 2) inappropriate approach; 3) incongruence between the structure of commentary work and type of the work and the commentator's objective; 4) lack of attention towards the readership; 5) carelessness and incompetency of the commentator; 6) complex statement and insensible language; 7) inaudibility of introductions
Machine summary:
"بررسی پیشینة تحقیق نشان می دهد با وجود اهمیت شرح نویسی بر متون ادبی و آسیب ها و نقائص غیرقابل انکار در شروح ، تاکنون پژوهش مستقلی در خصوص نقد و بررسی آنها با نگاه آسیب شناسانه و تلاش برای طبقه بندی و تحلیل این آسیب ها صورت نگرفته است ؛ غیر از چند پژوهش که به شکل موردی به بررسی و معرفی شروح نوشته شده بر یک اثر، و نقد و تحلیـل محتوایی آنها پرداخته اند؛ از جمله کتاب های فرهنگ شرحهای حافظ از بهادر بـاقری و سـیری در شروح مثنوی از رضا شجری و چند پایان نامه با عنوان های نقد و بررسی شـرحهـای چـاپی فارسی گلستان ، بررسی و نقد شرحهای چاپی بوستان در ایران ، نقد شروح لیلـی و نظـامی و...
مهم ترین ویژگی های شرح مطلوب و شارح خوب با توجه به مباحث مذکور، می توان موارد زیر را از جمله خصوصیات یـک شـرح مطلـوب دانست : ١- تکیه بر نسخة صحیح و مورد اعتماد؛ ٢- داشتن شارح مسلط و دانشمند؛ ٣- رفع ابهام از واژگان و اصطلاحات دشوار متن و توضیح کافی دربارة آنها؛ ٤- شرح مفاهیم پیچیده و تصاویر دیریاب ؛ ٥- رمزگشایی از تلمیحات و شرح اشارات قرآنی ؛ ٦- اشاره به مهم ترین ویژگی های سبکی ، زبانی و ادبی اثر؛ ٧- استفادة به جا و مستند از شروح گذشته و آثار تحلیلی – تفسیری مربـوط بـه شـاعر یـا نویسنده و دورة زندگی او؛ ٨- طرح نکردن دوبارة نظرهایی که مردود شده اند؛ ٩- معرفی منابع تکمیلی برای توضیحات بیشتر؛ ١٠- رعایت حال مخاطب در شرح نویسی ؛ ١١- پرهیز از تکرار مطالب در قسمت های مختلف و در عـوض ، ارجـاع بـه قسـمت هـای پیشین ؛ ١٢- استفاده از زبان روان و دقیق علمی ؛ ١٣- کل نگری و توجه به ارتباط بین بخش های اثر."