Abstract:
قرارداد استصناع یا سفارش ساخت از قراردادهایی است که امروزه به دلیل کاربرد وسیع این عقد در بسیاری از جوامع در عرصه نیازهای شخصی و اجتماعی به صورتی گسترده رواج دارد. امروزه بسیاری از شرکت ها، نهادها و موسسات، کالاهایی را تقاضا می کنند که نه تنها هم اکنون موجود نیست؛ بلکه از ابتدا تا انتها باید اجزای آن با ویژگی های مورد نظر، طراحی و ساخته شود. در این موارد شرکت سازنده، اگر سفارش ساخت نداشته باشد، تن به ساخت این کالا نمی دهد. از آن جا که در ماده 98 قانون برنامه پنجم توسه جمهوری اسلامی ایران، عقد استصناع به عقود مندرج در فصل سوم قانون عملیات بانکی بدون ربا اضافه گردید، بررسی مبانی صحت این عقد از اهمیت به سزایی برخوردار است. در این تحقیق به دنبال پاسخ به این سوالات هستیم که آیا عقد استصناع نزد متقدمین از فقهای امامیه و مذاهب اربعه اهل سنت از مشروعیت برخوردار است؟ آیا وحدت نظری در این زمینه وجود دارد؟ جایگاه عقد استصناع در حقوق ایران چگونه است؟ نتایج به دست آ»ده، حکایت از صحت عقد استصناع دارد و دلایل عدم صحت عقد استصناع توسط شیخ طوسی قابل مناقشه است. گرچه دلایل ارائه شده برای صحت عقد استصناع، توسط عالمان حنفی نیز قابل پذیرش نیست. ولی در عین حال، اصول و ضوابط فقهی بر صحت این عقد دلالت دارد.
Contract of istisna' or order of manufacture is one of the contracts which، nowadays، because of numerous uses made of it in many societies، is very popular to fulfill personal and social needs. Today، many companies، institutes، and firms demand items which are not only absent in the market but also they should be tailored and manufactured from the beginning to the end according to the demanded features. In such cases، if the manufacturer does not receive and order of manufacture، it will not accept to do so. In the Article 98 of the Fifth Plan of Development of the Islamic Republic of Iran، the contract of istisna' was added to the contracts included in the Chapter Three of the usury free banking act. Thus، study of foundations of legitimacy of this contract is of paramount importance. In the present study، we are seeking to find replies for these questions: is the contract legitimate according to the earlier Imami jurists as well as earlier jurists of the four Sunni schools? Is there a theoretical agreement in this regard? What is the place of the contract of istisna' in Iranian Law? Results suggest that the contract of istisna' is legitimate; and arguments posed for its illegitimacy by Shaykh Tusi (reh) are disputable. Though arguments posed by Hanafi jurists for legitimacy of the contract of istisna' cannot be accepted، juridical principles and rules show that this contract is legitimate.
Machine summary:
"دلیل دوم:اجماع عملی مسلمین در طول اعصار از زمان رسول الله صلی الله علیه و سلم تا زمان حاضر از عقد استصناع در معاملات خود استفاده مینمودند و کسی نیز منکر آن نشده است و پیامبر صلی الله علیه و سلم فرموده است«لا تجتمع امتی علی ضاله»یعنی امت من بر گمراهی همعقیده نمیشوند و«ما رآه المسلمون حسنا فهو عند الله حسن و ما رآه المسلمون قبیحا فهو عند الله قبیح»و آنچه را مسلمانان نیکو میدانند،پس نزد خداوند نیکوست و آنچه را که مسلمانان قبیح میدانند؛در نزد خداوند قبیح است(کاسانی الحنفی،1417،ص 93-94) برخی نیز اجماع را مسلم انگاشته و بیان داشتهاند که اختلاف تنها در آن است که استصناع،بیع است و یا وعده و یا اجاره؟اگر عقد اجاره باشد؛گرچه اختلافی در جواز آن نیست ولکن شرط استصناع در نزد آنان این است که مواد اولیه از صانع باشد و نه از مستصنع و این خلاف اجاره است و اگر وعده باشد؛عقد طرفینی تمام نمیشود، مگر اینکه عمل توسط صانع به اتمام برسد.
برخی دیگر از عالمان اهل سنت از طریق مقاصد شرعیه،استحسان را دلیل جواز بر عقد استصناع دانسته و بیان داشتند:«استصناع به جهت استحسان جایز است»،زیرا حاجت ما را به جواز استصناع سوق میدهد و منافع زیادی در آن است و استصناع مشابهتی با سلم و اجاره دارد و از آنجا که آن دو جایزند،پس استصناع نیز جایز است، بهعلاوه اینکه در استصناع به گونهای گشایش در امور ایجاد میشود و حرج و مشقت از مردم برطرف شده و قرض ربوی از جامعه رخت بر میبندد و همه این امور، موضوعات شریعه قلمداد میشوند(احمد البنا،2006،ص 576)."