Abstract:
در دﻳﻮانﺳﺎﻻری دورهی ﺻﻔﻮﻳﻪ، ﻣﺠﻤﻌﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﺎﻧﻘﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از دﻳﻮانﺳﺎﻻری دورهی ﻣﻐﻮل و ﺗﻴﻤﻮری، ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺻﻔﻮﻳﻪ راه ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ رﺳﻴﺪ. اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻊ، وﻇﻴﻔﻪی اراﺋﻪی ﻣﺸﻮرت ﺑﻪ ﺷﺎه و ﺣﻞ و ﻋﻘﺪ اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺷﺎه ﺻﻔﻮی را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ و ﺗﻌﺪادی از ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺼﺒﺎن ﻋﺎﻟﻲ رﺗﺒﻪ و ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ دورهی ﺻﻔﻮی، ﻛﻪ در راس آﻧﺎن ﺻﺪر اﻋﻈﻢ ﻗﺮار داﺷﺖ، ﻋﻀﻮ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻊ ﺑﻮدﻧﺪ. در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻴﻄﻪی دﻳﻮانﺳﺎﻻری ﺻﻔﻮﻳﻪ، اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻊ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺠﺎﻣﻊ درﺑﺎری اﻳﻦ دوره ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻬﺸﺖ آﻳﻴﻦ ﺧﻠﻂ ﮔﺮدﻳﺪه و ﻣﺠﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ. اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ در ﭘﻲ اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻊ ﺟﺎﻧﻘﻲ، ﻣﺠﻤﻊ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﺑﻮده و از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن، ﻳﻌﻨﻲ از ﺣﻴﺚ اﻋﻀﺎء و وﻇﺎﻳﻒ، ﺑﺎ ﻣﺠﺎﻣﻊ دﻳﮕﺮ، ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، ﻣﺠﻤﻊ ﺟﺎﻧﻘﻲ از ﺣﻴﺚ ﻧﺎم، اﻋﻀﺎ، ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎ و اﻫﻤﻴﺖ آن در دﻳﻮانﺳﺎﻻری دورهی ﺻﻔﻮﻳﻪ، ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ، ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻔﺖ ﺗﻦ از ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺼﺒﺎن ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺻﻔﻮی ﻋﻀﻮ اﺻﻠﻲ و داﺋﻤﻲ ﻣﺠﻤﻊ ﺟﺎﻧﻘﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ. اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻊ، در ﻏﻴﺎب ﺷﺎه، ﺑﺎ رﻳﺎﺳﺖ ﺻﺪر اﻋﻈﻢ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﺪ. در ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪی اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻊ، ﺑﺮرﺳﻲ دو ﻣﻮﺿﻮع دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد: ﻳﻜﻲ اﻣﻮر ﺟﻨﮕﻲ، و دو دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪی ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﺎدﺷﺎه. ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ دو ﻣﻮﺿﻮع، و ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻳﮕﺎه واﻻی ﺳﻴﺎﺳﻲ و دﻳﻮاﻧﻲ اﻋﻀﺎی ﻣﺠﻤﻊ، ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺠﻤﻊ ﺟﺎﻧﻘﻲ را ﺷﻮرای ﻋﺎﻟﻲ درﺑﺎر ﺻﻔﻮی ﻧﺎﻣﻴﺪ.
In the administration of Safavid Period, there was a council, called Jānḳi. It entered to the
Safavid Rule from the Mongol and Timurid Periods, and evolved. The main tasks of the
council were giving advice to the King and resolve the matters related to the war and
succession of Safavid Kings. Some of the members of this council were senior and influential
officials in the Safavid State that Grand Secretary (Vazir-e-Aՙzam) has headed them. In the
studies of Safavid Period, this council with other councils has been mixed and it is not
considered as an independent council. This research is seeking to prove this hypothesis that
Madjma‘ of Jānḳi was a complete independent Council and in various aspects was different
from other concils. This study, relying on historical evidence, surveys on Jānḳi Council, from
the respect of name, members, functions and its importance in the bureacracy of Safavid State
and as it turned out seven senior ranking officials of the Safavid organization were major and
permanent members of Jānḳi. In record of this council is seen two topics: 1. Military affairs;
2. Issue of succession appointment. Considering the importance of this two topics , political
and administrative position of (the association) members, this council can be called as
supreme council of Safavid Court.
Machine summary:
"{P6P} در ابتدای دورهی صفوی،چهار تن از امراء در جرگهی مشاوران اصلی شاه قرار داشتند،{P7P}که میتوان گفت مشاورهی شاه با این افراد به منزلهی کاشت هستهی اولیهی نهادهای مشورتیدربار صفوی بود؛اما بعدها امر مشورت نهادینه شد و اعضای بیشتری به جرگهی مشاوران شاهپیوستند و مجموعا هفت مقام عالی رتبه به شرح زیر،اعضای اصلی مجمع جانقی را تشکیلمیدادند:1.
مجمع جانقی در مواقع جنگی،خارج از دولتخانه و باشرکت امرای لشکر و صاحبنظران و بدون هرگونه تشریفات خاص،تشکیل میشد،که درزیر به نمونههایی از تشکیل مجمع مذکور در زمان جنگ،اشاره میگردد: در دوره شاه اسماعیل اول(حک:906-929 ه ق)و در حمله به ارزنجان؛{P2P}در سال916 ه ق،برای دفع شبیک خان و فتح خراسان؛{P3P}در سال 920 ه ق،در آستانهی جنگچالدران؛{P4P}در زمان طهماسب اول(حک:929-986 ه ق)،برای دفع شورش اولامه سلطان درتبریز؛{P5P}در سال 938 ه ق و در زمان شاه طهماسب اول،برای مقابله با حملهی عثمانی؛{P6P}در زمانطهماسب اول،در جریان شورش القاس میرزا و حملهی عثمانی؛{P7P}در زمان محمد خدابندهحک(:986-996 ه ق)در حمله به خراسان و دفع فتنهی خراسانیان؛{P8P}در زمان محمدخدابنده،پس از تسلط عثمانی بر ایروان؛{P9P}در زمان شاه عباس اول(حک:996-1038 ه ق)به سبب درگیری با دینم سلطان در خراسان؛{P10P}در سال 1012 ه ق،در جنگ با ازبکان؛{P11P}در سال1133 ه ق و در زمان سلطان حسین صفوی،در حملهی افغانان به کرمان.
{P2P} باتوجه به موارد ذکر شده،مجمع جانقی در دو زمینهی جنگ و جانشینی تشکیل میشد،که تشکیل آن در مواقع جنگی از ابتدای حکومت صفویه وجود داشته است؛اما تشکیلجلسات آن برای مشورت دربارهی تعیین جانشین،تنها در اواخر دورهی این حکومت،صورتگرفته است.
باتوجه بهمورد اخیر و همچنین گزارش میرزا علی نقی نصیری دربارهی روند تصمیمگیری در مجمع،میتوان اینگونه نتیجه گرفت،که برخلاف مجلس بهشت آیین،مجمع جانقی،جز درمواردی که در دربار تشکیل میشد،تحت ریاست مستقیم شاه قرار نداشته است."