چکیده:
سفینه تبریز یکی از با ارزشترین مجموعههای خطی موجود در زبان فارسی است. در این مجموعه حدود 209 کتاب و رساله متنوع در تاریخ، نجوم، لغت، حدیث، فقه، کلام، تصوف و... و نیز دیوانهای شعر بسیاری از شاعران نامی و بینام گردآوری و کتابت شده است. همچنین ابیات پراکنده فراوانی از شاعران و نویسندگان مختلف در خلال دیگر آثار این مجموعه آمده است. یکی از دیوانهای شعر این مجموعه، مربوط به ظهیرالدین فاریابی از شاعران تأثیرگذار قرن ششم هجری است. دیوان موجود در این مجموعه، افزونیهایی نسبت به دیوان چاپی مصحح استاد امیرحسن یزدگردی در انواع شعر مانند قصیده، قطعه، رباعی و نیز ابیاتی در خلال شعرها دارد. این مقاله در پی مقابله سفینه تبریز و دیوان چاپی ظهیر و نیز معرفی این گونه اشعار است. سفینة تبریز یکی از با ارزشترین مجموعههای خطی موجود در زبان فارسی است. در این مجموعه حدود 209 کتاب و رسالة متنوع در تاریخ، نجوم، لغت، حدیث، فقه، کلام، تصوف و... و نیز دیوانهای شعر بسیاری از شاعران نامی و بینام گردآوری و کتابت شده است. همچنین ابیات پراکندة فراوانی از شاعران و نویسندگان مختلف در خلال دیگر آثار این مجموعه آمده است. یکی از دیوانهای شعر این مجموعه، مربوط به ظهیرالدین فاریابی از شاعران تأثیرگذار قرن ششم هجری است. دیوان موجود در این مجموعه، افزونیهایی نسبت به دیوان چاپی مصحح استاد امیرحسن یزدگردی در انواع شعر مانند قصیده، قطعه، رباعی و نیز ابیاتی در خلال شعرها دارد. این مقاله در پی مقابلة سفینه تبریز و دیوان چاپی ظهیر و نیز معرفی این گونة اشعار است.در این پژوهش چندین قصیده، قطعه و رباعی تازه از ظهیر فاریابی معرفی میشود و بر روی آنها بحث میشود. جدای از سفینۀ تبریز چندین رباعی هم در نزههالمجالس آمده است که در دیوان چاپی اثری از آنها به چشم نمیخورد. در خلال قصاید و دیگر نمونههای شعری هم بیتهایی در سفینه موجود است که در دیوان نیست. همة این موارد در پژوهش حاضر آمدهاند. یکی از ترکیببندهای دیوان ظهیر در دیوان جمالالدین عبدالرزاق اصفهانی نیز آمده است. این ترکیببند در سفینهی تبریز بهنام ظهیر آمده و در پژوهش حاضر بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
قصیدة 5 پس از بیت هفدهم این بیت را دارد: دستت به دست جود چو برخاست در جهان بی زر کسی نبیند جز بر چنار دست قصیدة 16 پس از بیت چهارم: به رنج و صبر من خودپرست خود دشمن بلای عشق به رغبت همی خرم به مراد قصیدة 21 پس از بیت هفدهم: نه دگر عقد به سوی مه تابان نگرد بی شب تیره بی روز منور گیرد همان قصیده پس از بیت هجدهم: گر ز قهر تو نه لطفی بودش آب شود ور ز امر تو نه نهیی بود آذر گیرد در قصیدة 29 بعد از بیت دوم این بیت را دارد: کاشکی ره بر فلک بردی که دیدی چشم خلق کاین سهنوبت هفتکوکب بر فلک چون میزنند قصیدة 30 پس از بیت بیست و پنجم: سریر ملک عطا داد کردگار تو را به جای خویش بود هر چه کردگار دهد قصیدة 49 پس از بیت پنجم: مجاوران ارم بگسلند بهر نطاق به دست باد صبا عقدهای گردن حور قصیدة 43 پس از بیت بیست و هفتم: قضا ببوسد و گردون به دیده درمالد هر آن مثال که صادر شود ز دیوانش قصیدة 61 پس از بیت دوم: رخسار و زلف توست عجب کاری جان فرشته و تن آهرمن قصیدة 69 پس از بیت بیست و چهارم: سنان نیزة آب است در هوا روشن در آورند به چشم عدوت آب سیاه قصیدة 76 پس از بیت دوازدهم این بیت را دارد: گر صبا تحفه برد گرد سپاهش به چمن چشم نرگس شود ایمن ز چه از بیخبری و در قطعة 28 پس از بیت پنجم: کدام در هنر بود در خزینة ملک که آسمان به عطا در کنار تو نهاد از کمبودهای دیگر این تصحیح که به دست سفینه میتواند جبران شود این است که در پارهای مواضع دو مصراع از دو بیت حذف شده و دو بیت دیگر در هم ادغام شدهاند، در نتیجه معنی شعر از بین رفته است؛ در صفحة 49 قصیدة 11 آمده: شخص سعادت روا بود که ندارد پای ز درگاه او که حصن حصین است صورت صحیح آن در سفینه به این صورت است: شخص سعادت روا بود که ندارد دست ز فتراک او که حبل متین است صورت دولت شود که بار ندارد پای ز درگاه او که حصن حصین است با این اوصاف مجموع بیتهایی که سفینة تبریز به دیوان ظهیر فاریابی اضافه میکند 212 بیت است.