چکیده:
در این نوشتار به تحلیل و بررسی نظام فکری ابنرشد و تاثیر آن در پیشرفت جامعه ایرانی ـ اسلامی خواهیم پرداخت. در ابتدا، مبانی اصلی تفکر ابنرشد توضیح داده خواهد شد و سپس عناصر اصلی نظام فکری وی ذکر میشود. با وجود اینکه عقلانیت در اندیشه وی از جایگاه بالایی برخوردار است، این عقلانیت در تعارض با دین و آموزههای وحیانی قرار ندارد. از نظر او، دین و عقل همسو با یکدیگر هستند؛ چراکه عقل نیز مقولهای قدسی است که ریشه در آسمانها دارد. پس از آن، به بررسی حدود و ثغورمقوله پیشرفت پرداخته و تفسیر مدرن و اسلامی اندیشه پیشرفت ارائه خواهد شد؛ در این بخش بیان میشود که مرزهای پیشرفت در جامعه ایرانی ـ اسلامی بر اساس نگرش و جهانبینی این جامعه تعیین خواهد شد. در گام بعدی، برتری معیار پیشرفت جامعه ایرانی ـ اسلامی را بر معیار پیشرفت مدرن ثابت خواهیم کرد و در نهایت نیز تاثیر نظام فکری ابنرشد در پیشرفت جامعه ایرانی ـ اسلامی مورد تحلیل قرار خواهد گرفت.
In this paper, we will analyze and review the intellectual system of Ibn Rushd and its influence over the progress of Iranian-Islamic community. First, the main tenets of the thought of Ibn Rushd will be explained and then the central elements of his scholarly system will be mentioned. Although rationality has a high rank in his thought, but this rationality is not at odds with the religion and the revelatory teachings. In his view, the religion and the reason are consistent with each other; because the reason is also a sacred category and has its root in heavens. Next, the borders of the category of progress will be discussed and modern and Islamic interpretation of the progress idea will be presented; in this part, will be explained that the borders of progress in Iranian-Islamic community will be set based on attitude and world view of that society. In the following step, superiority of Iranian-Islamic community's criterion for progress over the modern criterion for progress will be proved and finally the influence of the intellectual system of Ibn Rushd over progress of Iranian-Islamic community will be analyzed.
خلاصه ماشینی:
یکی از عوامل بسیار مهم این نوع تفسیر از نظام فکری ابنرشد، اندیشههای جزمگرایانه موجود در قرون وسطی بود که علت اصلی آن تفکرات اصحاب کلیسا در آن دوران بوده است اما این تفسیر از فلسفه ابنرشد، نقش بهسزایی در شکلگیری فلسفه و تفکر مدرن داشت (همان: 76).
فهم متعارف از مقوله پیشرفت، بر مبنای معیار تفکر غرب در دوران رنسانس و عصر روشنگری شکل گرفته است و متأسفانه همین معنا از پیشرفت در ایران ـ که جامعهای اسلامی میباشد ـ رایج گردیده است، اما مساله محوری این است که پیشرفت هر جامعه (اعم از ایرانی یا غربی بایستی بر مبنای معیارهای پذیرفتهشده در جهانبینی آن جامعه تعریف شود.
اما معیار درست پیشرفت، معیار ایرانی ـ اسلامی است؛ چراکه توجه به آن، رشد معنوی و اخلاقی بشر را موجب میشود و همین مقولات هستند که زمینه لازم برای سعادت آدمی را فراهم میکنند.
مساله مهم این است که بر اساس تفسیر دوم از نظام فکری ابنرشد، غایت ذاتی و معیار نهایی پیشرفت از نظر ابنرشد، رشد معنوی و اخلاقی است؛ چراکه برتربودن پیامبران از فلاسفه، به این دلیل است که آنها میتوانند جامعه را بهلحاظ اخلاقی جلو ببرند.
بر همین مبنا، میتوان گفت: این نوع تفسیر از نظام فکری ابنرشد با معیار پیشرفت در جامعه ایرانی ـ اسلامی سازگار است و به تحقق آن کمک میکند.
به تعبیر دیگر، دین و معنویت برای ابنرشد، ارزش ذاتی دارد در حالیکه، علم، ارزش عرضی و غیرذاتی دارد و همین امر، موجب سازگاری نظام فکری وی با معیار پیشرفت در جامعه ایرانی ـ اسلامی شده است.